سایت حقوقی دادآور
یکی از وظایف قوه قضائیه در برنامه پنجم توسعه تربیت تخصصی ضابطان قضایی است. به گفته دادستان کل کشور اجرای این طرح مصوب شده و در حال انجام مطالعات کارشناسی و تدوین آن هستیم. اما در این بین برخی کارشناسان معتقدند در شرایط کنونی آنچه که موجب تحول جدی در اصلاح امور اجرایی دستگاه قضاء می شود تشکیل پلیس قضائی است و احیاء مجدد آن کارایی بهتری نسبت به ضابطان قضائی دارد.
خبرگزاری مهر ــ گروه اجتماعی: قوه قضائیه برای بهتر اجرا کردن احکام، بازرسی و نظارت بر حسن انجام کار دولت و صنوف و همچنین پیشگیری از وقوع جرم نیازمند افراد و نهادهایی خارج از دستگاه قضاست تا این نهاد را در تحقق این اهداف کمک کنند. از این رو در قوانین کشور طرحی به نام ضابطان قضایی یا همان ضابطان دادگستری شکل گرفته و در حال اجراست. ضابطان دادگستری مأمورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات مقام قضائی در کشف جرم و بازجویی از متهم، انجام تحقیق محلی، جمع‌آوری آثار و دلایل ارتکاب جرم و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم و ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضائی به موجب قانون اقدام می‌کنند و عبارتند از: نیروی انتظامی، رؤسا و معاونین زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان، مأمورین نیروی مقاومت بسیج و پاسداران انقلاب اسلامی که به موجب قوانین خاص و در محدوده وظایف محوله ضابط دادگستری فعالیت می‌کنند.
در این میان ریاست و نظارت بر ضابطان دادگستری از حیث وظایفی که به‌عنوان ضابط برعهده دارند با دادستان است. تمامی ضابطان دادگستری مکلفند دستور مقامات قضائی را اجرا کنند. هرچند از لحاظ تشکیلاتی، ضابطان که نمونه بارز آنها ماموران نیروى انتظامى هستند، مستقل عمل مى‌کنند اما در مقام اجراى وظیفه ضابط بودن خود، مکلف به اطاعت از دستور مقامات دادسرا هستند.
موضوع دیگر اینکه قانونگذار صراحتا حوزه عملکرد ضابطان را مشخص کرده است که کشف جرم مهمترین وظیفه آنهاست. اساسا اطلاع یافتن از وقوع یک جرم، آغاز راه بررسى و صدور حکم قضائى است. ضابطان موظفند بلافاصله پس از حضور در محل جرم، آثار و دلایل به جاى مانده را حفظ و از فرار و مخفى شدن متهم ممانعت کنند. بدیهى است اجراى چنین وظیفه‌اى علاوه بر آنکه به نیروهایى متخصص و کارکشته احتیاج دارد، به ادوات و وسایل نوین کشف جرم نیز نیازمند است.
معرفی ضابطان دادگستری
بر اساس می توان ضابطان دادگستری را اینگونه معرفی کرد: روسا و معاونین زندان نسبت به امور زندانیان، اعضاء سپاه، واحد اطلاعات سپاه، پلیس انتظامی راه آهن، پلیس هواپیما، مأمورین شهرداری جنگلبانی و شکاربانی، کارکنان برق ایران و وزارت نیرو، نگهبانان گارد بنادر و گمرگات، ماموران وزارت پست و تلگراف و تلفن، مأموران سازمان قند و شکر، مأموران اداره آبیاری، فرماندهان هواپی، بازرسان سازمان تأمین اجتماعی ، بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار، کدخدایان محلی، بازرسان فنی کار و مأمورین سازمان بنادر و کشتیرانی.
وظایف ضابطان قضایی در نیروی انتظامی
همچنین با توجه به اینکه بیشترین وظیفه ضابطان قضایی با عنوان ضابطان عام بر عهده نیروی انتظامی است می توان وظایف نیروی انتظامی به عنوان ضابط قضایی را اینگونه عنوان کرد: مبارزه با مواد مخدر، مبارزه با قاچاق، مبارزه با منکرات و فساد، پیشگیری از وقوع جرایم، کشف جرایم، بازرسی و تحقیق، حفظ آثار و دلایل جرم، دستگیری متهمین و مجرمین، جلوگیری از فرار و اختفای آنها و اجرا و ابلاغ احکام قضایی که بر عهده ضابطان نیروی انتظامی است.
با این همه در طول این سالها انتقاداتی به برخی از فعالیتهای ضابطان قضایی وارد شده که می توان به ضابطان قضایی در ارجاع احکام قضایی، ضابطان مبارزه با قاچاق و محیط زیست و غیره اشاره کرد. اما در نهایت در برنامه پنجم توسعه کشور، قوه قضائیه مکلف به بازنگری در این قانون می شود. به طوریکه در ماده ۲۱۱ برنامه پنجم توسعه کشور قوه قضائیه مکلف شده در سال نخست برنامه طرحی را تدوین کند تا ضابطان قضایی به طور تخصصی آموزش و تربیت شوند. ولی سوال این است که آیا اجرای این بند قانونی برخی مشکلات موجود در این بخش را برطرف می کند؟
| نام کارشناس | عنوان | اظهار نظر در مورد آموزش تخصصی به ضابطان قضایی |
| حسن مظفری | دادستان زنجان | تخصصی کردن ضابطان قضایی بسیار لازم و ضروری است و اگر این تخصص نباشد قطعا ضرر وارد می شود. هر چند در نیروی انتظامی به عنوان ضابط عام آموزشهایی ارائه می شود اما همچنان مشکلاتی وجود دارد. |
| حشمت شریفی | دادستان ایلام | این آموزش ها از قبل هم بوده و گاها کلاسهایی برای ضابطان برگزار می کردیم. ارائه این تعلیمات هم بر عهده قاضی است. |
| مختار کوشا | دادستان یاسوج | اولا این بحث آموزش به ضابطان قضایی خاص و عام همیشه در دستور کار دادستانها بوده است و ما هم انجام می دهیم. حتی بازرسی و نظارت بر کار این ضابطان هم وجود دارد ولی به اعتقاد من اگر پلیس قضایی احیاء شود قطعا نیازی به اجرای این طرح نیست و بسیاری از مشکلات رفع خواهد شد. |
| اکبر بیگلری | دادستان سابق همدان | به اعتقاد من پلیس قضایی کارایی بهتری نسبت ضابطان قضائی دارد. خود قوه قضائیه هم به این نتیجه رسیده که باید پلیس قضایی احیا شود. |
| lمحمدرضا حبیبی | دادستان اصفهان | به اعتقاد من پلیس قضایی یک ضرورت مهم برای دستگاه قضا محسوب می شود. برخی فکر می کنند اگر پلیس قضایی احیا شود در امور نیروی انتظامی که یکی از وظایفش ضابط قضایی است اختلال رخ می دهد در حالی که اصلا این طور نیست. با این حال اجرای قانون برنامه پنجم توسعه مبنی بر آموزش تخصصی ضابطان به موضوع پلیس قضایی ضربه نمی زند چراکه اگر هم پلیس قضایی احیا شود این آموزش باید باشد. |
در این باره عبدالعلی میرکوهی معاون وزیر دادگستری در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد اینکه چرا هنوز قوه قضائیه این طرح را تدوین نکرده است گفت: من اطلاعی ندارم ولی طبیعتا باید دادستانی ها اقدام به تدوین این طرح کنند و کارشناسان قوه قضائیه هم مطالعات تخصصی و کارشناسی آن را انجام دهند.
البته آیت الله صادق آملی لاریجانی نیز چندی پیش در دیدار اعضای کمیسیون شوراهای مجلس شورای اسلامی با استقبال از پیشنهاد نمایندگان در خصوص ضرورت احیای مجدد پلیس قضایی تصریح کرد: ما اعتقاد کامل بر احیای این نهاد برای اجرای دقیق دستورات قضایی داریم و مشابه این پلیس نیز در بسیاری از کشورها فعال و تحت امر قضات دادسرا در حال انجام وظیفه است.
از سوی دیگر معاون دادستان تهران در امور زندان‌ها و نظارت بر ضابطان با بیان اینکه امروز دو امر مهم ابلاغ و اجرای دستورات قضایی با مشکل مواجه است، به ضرورت وجود و جایگاه پلیس تخصصی در دستگاه قضایی تاکید کرده و معتقد است در امور تحقیق و کشف جرم نیز نیازمند پلیس متخصص هستیم. محمود سالارکیا با اشاره به تصویب فوریت لایحه تشکیل پلیس قضایی در مجلس شورای اسلامی وجود پلیس قضایی را برای دستگاه قضایی ضروری دانسته و می گوید در سطح دستگاه قضایی با اطاله دادرسی مواجه هستیم.
وی با بیان اینکه از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰ تشکیلات پلیس قضایی وجود داشت تصریح کرد: اگر نمایندگان مجلس عملکرد دوره ای که پلیس قضایی فعالیت می کرده را مورد بحث و بررسی قرار دهند، به طور یقین به جایگاه پلیس قضایی واقف خواهند شد.
دادستان کل: طرح آموزشهای تخصصی ویژه ضابطان قضایی در حال تدوین است
اما حجت الاسلام غلامحسین محسنی اژه ای دادستان کل کشور در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد اجرای بندی از قانون برنامه پنجم توسعه مبنی بر اینکه تمامی دستگاه‌هایی که به نحوی ضابط قوه قضائیه هستند مکلفند با درخواست قوه قضائیه نسبت به اجرای آموزشهای تخصصی مربوطه زیر نظر قوه قضائیه اقدام کنند گفت: کلیت این بند مورد تصویب قرار گرفته و وظایفی هم بر عهده دادستان کل است که در این خصوص جلساتی هم تشکیل شد و هم اکنون در حال تدوین این برنامه و طرح هستیم.
در این میان حجت الاسلام محمد مصدق معاون سازمان قضایی نیروهای مسلح با اشاره به قانون جدید آیین دادرسی کیفری می گوید وظایف ضابطان دادگستری در این قانون شفاف بیان شده است. ضابطان دادگستری مامورانی هستند که تحت تامین دادستان برای کشف جرم جمع آوری ادله و … انجام وظیفه می کنند. در قانون جدید همه پرسنل نیروی انتظامی ضابطه عام نیستند و در ماده ۲۹ فرماندهان، افسران و درجه دارانی که آموزش مربوط به ضابطیت را دیده باشند ضابط دادگستری محسوب می شوند. پس از اجرای این قانون اگر ماموری به عنوان ضابط به در خانه مردم آمد علاوه بر کارت شناسایی باید کارت ضابطیت نشان دهد.
به گفته وی، تحقیقات و اقدامات بدون کارت ضابطیت ممنوع و فاقد ارتباط است. اگر پرونده ای حتی در مرحله دیوان عالی مشخص شود مامور آن فاقد کارت ضابطیت بوده است تمام تحقیقات آن فاقد ارتباط است. همچنین ارجاع موضوع به مامور فاقد کارت ضابطیت از سوی مقام قضایی تخلف است.
به گزارش مهر، بر اساس گفته منتقدان و کارشناسان هرچند اجرای طرح آموزش تخصصی ضابطان قضایی موجب تقویت قوه قضائیه در برخورد با متخلفان و اجرای احکام می شود اما آنچه که مورد تاکید دادستانهای کشور است احیای دوباره پلیس قضایی است.
