تاثیر سرپرستی بر هویت سجلی کودک
دکتر عباس میرشکاری
۱– طرح پرسش
سرپرستی پدید آمده است تا اشخاص بتوانند از کودکی که به هر دلیل از نبود خانواده رنج میبرد، نگهداری کنند. این نگهداری تنها جنبه مادی ندارد، بلکه حفظ آرامش روانی کودک نیز به همان پایه مهم است.
در راستای همین نکته، قانونگذار نیز باید نهایت تلاش خویش را برای تامین آرامش و آسایش کودک به کار برد. اینک، پرسش این است که آیا باید پس از سرپرستی هویت واقعی کودک را به فراموشی سپرد و هویت دیگری به او داد یا آنکه با وجود سرپرستی نیز همچنان او را دارای هویتی دانست که پیش از این داشته است؟
۲- موضع قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست (مصوب ۲۹/۱۲/۱۳۵۳)
این قانون، پاسخ نخست را انتخاب کرده است؛ براساس ماده ۱۴ این قانون، «مفاد حکم قطعی سرپرستی به اداره ثبت احوال ابلاغ و در اسناد سجلی زوجین سرپرست و طفل درج، شناسنامه جدیدی برای طفل با مشخصات زوجین سرپرست و نام خانوادگی زوج صادر خواهد شد».
این حکم، منطقی و در راستای تامین منافع معنوی طفل قابل تفسیر است؛ با شرع نیز ناسازگاری ندارد؛ چه اگر دغدغه این است که با سرپرستی برای طفل، حق وراثت ایجاد شده و از حدود ارث تجاوز میشود، به صراحت ماده ۲ قانون پیشگفته، «سرپرستی از موجبات ارث نخواهد بود.»
۳- لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست
اما لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست مصوب مجلس به تاریخهای ۱۵/۷/۱۳۸۸ و ۱/۱۲/۱۳۹۱، راه دیگری را در پیش گرفت، بر اساس ماده ۲۲ این لایحه، پس از صدور حکم قطعی سرپرستی از سوی دادگاه، اداره ثبت احوال مکلف میشد نسبت به اصلاح شناسنامه سرپرستان و صدور شناسنامه جدید برای کودک اقدام کند؛ در این شناسنامه تازه، نام زوجین سرپرست و نام و نام خانوادگی سرپرست نوشته خواهد شد. البته همچنان بر حفظ مشخصات هویت و نسب واقعی سرپرستان و کودک در ستاد مرکزی اداره فوق، تاکید شده بود.
این راهکار منطقی بود؛ چه افزون بر حفظ هویت واقعی کودک، در ظاهر، سرپرستان طفل، پدر و مادر واقعی او نشان داده میشدند؛ بدینترتیب، هم آرامش روانی برای کودک برقرار میشد و هم حرمت قواعد ارث پاس داشته میشد. اما این ماده با این ایراد شورای نگهبان روبهرو شد که «عدم ذکر مشخصات واقعی طفل و فرزند خوانده بودن او در شناسنامه وی و زوجین سرپرست، خلاف موازین شرع است». (نامه شماره ۴۹۶۴۶ به تاریخ ۱۶/۱۲/۱۳۹۱ شورای نگهبان)
با توجه به این ایراد، جملهیی به ماده یاد شده افزوده و در تاریخ ۱۸/۲/۱۳۹۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید؛ براساس این جمله: «در قسمت توضیحات شناسنامه ضمن ذکر مشخصات واقعی کودک یا نوجوان، قید کند این شناسنامه به موجب حکم دادگاه موضوعیت فرزندخواندگی که کودک یا نوجوان مذکور را فرزند زوجین (نام و خانوادگی زوجین) محسوب میکند، صادر شده است».
این جمله، به کلی با هدف سرپرستی که در درجه نخست تامین آرامش روانی کودک است، ناسازگار است؛ چه کودک پس از تحقق سرپرستی دارای هویتی شده که در بخش توضیحات شناسنامهاش به صراحت به غیرواقعی بودن آن اشاره شده است.
به هر روی، حتی این اندازه از صراحت بیان نیز برای شورای نگهبان بسنده نبود؛ چنان که این شورا همچنان اصرار ورزید که: «عدم ذکر مشخصات واقعی کودک یا نوجوان و ذکر نام پدرخوانده و مادرخوانده نباید به نحوی باشد که این امر را القا کند که فرزند اصلی پدرخوانده و مادرخوانده است.» (نامه شماره ۵۰۶۵۰ به تاریخ ۳۰/۲/۱۳۹۲) به هرروی، اگرچه هنوز لایحه پیشگفته به تصویب نهایی نرسیده است اما میتوان گرایش کلی قانونگذار و نیز شورای نگهبان را در حفظ هویت واقعی کودک دید؛ گرایشی که با فلسفه سرپرستی ناسازگار به نظر میرسد.
۴- در آخر
برای تامین مصلحت کودک، به نظر میرسد باید هویت واقعی کودک را از یاد برد اما دغدغه دیگری نیز وجود دارد؛ یافتن هویت تازه اگرچه مناسب است اما سبب میشود در رعایت قواعد ارث و نیز حرمت محارم نگرانیهایی پدید آید.
پس برای جمع دغدغهها، شاید راه درست این باشد که اگرچه در شناسنامه کودک هویت تازهاش نوشته شود اما در دفتر ثبت کل وقایع، همچنان هویت واقعی کودک حفظ شود. به این ترتیب، در ظاهر، سرپرستان طفل، همچون پدر و مادر واقعی او نشان داده میشوند اما برای پیشگیری از نگرانیهای یادشده، هویت واقعی کودک در نزد سازمان ثبت احوال و در دفتر ثبت کل وقایع محفوظ خواهد ماند.
به نقل از سایت روزنامه اعتماد