جرم ناقص از تعریف تا مجازات

این مدرس دانشگاه به «حمایت» می‌‌گوید: جرم عبارت است از جمع ارکان مادي و معنوي در کنار هم به طوري‌كه قانون نيز آن رفتار را مجرمانه تلقي كند. بنابراين، تحقق رفتار مادي در کنار عنصر معنوي به غير از جرايم مادي صرف و حصول مطلوب، باعث وقوع جرم تام مي‌شود. اما هميشه در عـالم خارج، جرم تـام محـقق نمي‏شود و گاه رفتارهای ارتکابی در قالب جرم تام قرار نمي‏گيرند.اين رفتارها در راستاي تحقق قصد مجرمانه انجام گرفته‌اند، ليکن جـرم منظور واقع نشده است. جعفري در تعريف جرايم ناقص اظهار می‌کند: جرایم ناقص یا (inchoate crimes)  به جرایمی گفته می‌شوند که با وجود دربر‌داشتن قصد مجرمانه کامل در مرحله اجرا یا عمل ابتر می‌مانند، یعنی عنصر مادی آن‌ها به نحوی که در قانون تعریف شده است محقق نمی‌شود یا مقصود مرتکب عملا حاصل نمی‌شود. این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: این جرایم غالبا در مواردی اتفاق می‌افتند که حصول نتیجه خاصی از جرم برای تحقق آن مورد نظر قانون‌گذار بوده لکن گاهی بنا به دلایلی این نتیجه که مقصود مرتکب هم بوده حاصل نمی‌شود. وی می‌گوید: به عبارت ساده حقوقی، در جرایم مقید مطرح می‌شوند. عبارت جرم ناقص در برابر جرم تام استعمال می‌شود ‌و جرم تام جرمی است که همه عناصر متشکل آن به نحوی که در قانون تعریف شده اتفاق می‌افتد.

تعریف

عضو هيات علمي دانشگاه بوعلي سينا ‌مي‌افزايد: در حقوق ايران، با وجود اهميت فراوان جرايم ناقص، به ويژه سياست کيفري مقنن در جهت پيشگيري از وقوع جرم يا ورود آسيب مستقيم، به تعريف اين جرايم و تبيين چارچوب و ويژگي‏هاي آن پرداخته نشده است.

وی می‌افزاید: تمييز جرايم ناقص در مقابل جرايم تام ما را به اين امر رهنمون مي‏کند که حقوق جزا تا چه ميزان مي‏تواند رفتارهای اشخاص را کنترل کند و چه هنگام مي‏توان از حقوق کيفري و نقش آن در ممنوع ساختن رفتاري استفاده كرد.

دلایل  جرم‌انگاری

اين مدرس دانشگاه و وکیل دادگستری دلايل جرم‌انگاري جرايم ناقص را تشريح مي‌كند و می‌گوید: هرگاه سخن از جرایم ناقص می‌شود باید متذکر بود که این جرایم نیز همانند جرم تام از قبح اجتماعی برخوردار بوده و دلیل اصلی جرم‌انگاری آنها نیز همانند غالب جرایم مغايرت آنها با نظم عمومی است به همین دلیل شایسته است این جرایم را از صرف انديشه مجرمانه تفکیک كرد، زیرا گاهی چنین تصور می‌شود که در جرایم ناقص این اندیشه مجرمانه است که مجازات می‌شود در حالی که این‌گونه نبوده و در هیچ یک از سیستم‌های حقوق کیفری اندیشه صرف مجرمانه قابل مجازات نیست.

وی با بیان اینکه جرایم ناقص در کنار اندیشه مجرمانه با اعمال و اقدامات مادی و بیرونی همراه می‌شوند، گفت: اما این اقدامات بنابر حدوث وقایعی، به پایان نرسیده و یا نتیجه مورد نظر فرد را حاصل نمی‌کنند.جعفری ادامه می‌دهد: فلسفه اصلی جرم‌انگاری جرایم ناقص تبعیت از سیاست کیفری پیشگیرانه است و قانون‌گذاران در جرم‌انگاری جرایم ناقص به دنبال ایجاد مانع برای ورود در ورطه جرم از جانب مرتکبان هستند.

انواع جرم ناقص

عضو هيات علمي دانشگاه بوعلي‌سينا در بررسي انواع جرايم ناقص مي‌گويد: با لحاظ معیارها و شاخص‌های  دسته‌بندی، برای جرایم ناقص انواعی قایل هستند. برخی تحت عنوان جرایم ناقص به جرایمی اشاره می‌کنند که مقدمه ارتکاب جرم اصلی هستند برای مثال در حقوق انگلستان و آمریکا در تعیین مصادیق جرم ناقص به چنین جرایمی اشاره شده است. اما ملموس‌ترین دسته‌بندی که برای جرایم ناقص وجود دارد این است: شروع به جرم، جرم عقیم و جرم محال.

وي در توضيح هر يك مي‌افزايد: شروع به جرم حالت مجرمی است که شروع به عملیات اجرایی جرم کرده است اما این عملیات به دلیل ورود عواملی غیر ارادی به پایان نرسیده باشد. مانند سارقی که پس از شکستن در یا باز کردن قفل و قبل از بردن مال توسط پلیس دستگیر می‌شود در شروع به جرم اگر مانع خارجی غیر ارادی وارد نمی‌شد، احتمال وقوع جرم تام تا حدود زیادی حتمی بود .

جعفری ادامه می‌دهد: جرم عقیم حالت مجرمی است که عملیات اجرایی را آغاز کرده و به پایان رسانده اما بازهم نتیجه مورد نظر به دلیل نقص در ابزار یا تجهیزات یا عدم مهارت مرتکب و ... حاصل نشده است.

وی در این‌باره مثالی می‌زند و می‌گوید: مانند کسی که به سمت دیگری تیراندازی می‌کند ولی به دلیل خیس بودن تفنگ احتراق انجام نمی‌شود به همین دلیل قتلی هم صورت نمی‌گیرد. در این نوع از جرم ناقص، مانند شروع به جرم احتمال وقوع نتیجه بوده است اما به درصد کمتری از شروع به جرم. تفاوت آن با شروع به جرم هم در پایان یافتن عملیات اجرایی در جرم عقیم برخلاف شروع به جرم است.

عضو هيات علمي دانشگاه بوعلي‌سينا درباره جرم محال نیز توضیح می‌دهد: جرم محال حالت مجرمی است که جرم را به نحو کامل با همه عناصر انجام داده است ولی بنابه دلایلی از جمله منتفی شدن موضوع جرم و... احتمال وقوع جرم کاملا از بین رفته باشد مانند تیراندازی به شخصی که قبلا مرده بوده است. در جرم محال احتمال وقوع جرم وجود ندارد و این تفاوت اصلی آن با دو نوع قبلی يعني شروع به جرم و جرم عقيم است.

مجازات

جعفري در خصوص مجازات جرايم ناقص بيان مي‌‌کند: با توجه به جرم محسوب نمودن جرایم ناقص در اغلب سیستم‌های کیفری جهان، مسلما ضمانت اجرایی نیز باید برای این جرایم، در قالب مجازات‌ها در نظر گرفته شود که معمولا رویه بدین گونه است.

عضو هيات علمي دانشگاه بوعلي‌سينا ادامه می‌دهد: اما ضمانت اجرا یا مجازاتی که برای جرایم ناقص در نظر گرفته می‌شود معمولا نازل‌تر از مجازاتی است که برای جرم تام اعمال می‌شود که معقول و منطقی هم است زیرا اثرها و تبعات منفی و مخل نظم عمومی این جرایم از جرم تام کمتر است و سیاست کیفری معقول و سنجیده مستلزم رعایت تناسب میان جرم و مجازات است.

این وکیل پایه یک دادگستری به قوانين اين جرايم استناد می‌کند و می‌گوید: در قانون مجازات اسلامی ایران به جرایم ناقص از مواد 122 الی 124 زیر مجموعه فصل اول از بخش سوم قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 اشاره شده است. قوانین سابق  نیز به همه یا بعضی از مصادیق جرایم ناقص اشاره کرده بودند. در قانون مجازات فعلی به شروع به جرم اشاره مستقلی شده و مجازات برای مرتکبین آن متفاوت با نوع و درجه جرم در نظر گرفته شده است .

وی در پایان بحث جرايم ناقص می‌گوید: اما مصادیق دیگر جرایم ناقص یعنی جرم عقیم و جرم محال مانند شروع به جرم به صراحت در این قانون نیامده است و به طور کلی از برخی از عبارات و اصطلاحات به کار رفته است در مواد مربوطه در این فصل قانون و با لحاظ اصول تفسیری و حقوق کیفری چنین استنباط می‌شود که قانون‌گذار جدید مصادیق سه‌گانه جرایم ناقص را پذیرفته است.

به نقل از سایت حمایت