بررسی موردی جرم قتل و معاونت در آن در یک پرونده
سایت حقوقی دادآور
ممکن است در وقوع یک جرم چند نفر با هم مداخله داشته باشند. در این صورت همه آنها باید مجازات شوند. اما اگر میزان تاثیر هر یک از آنها با دیگری متفاوت باشد، باید مجازات‌های متفاوتی برای آنها در نظر گرفته شود.
اگر چند نفر با هم جرم را مرتکب شده باشند، مثلا مباشر ارتکاب قتل باشند، در این صورت شریک در قتل هستند، اما اگر یکی از متهمان به دیگری کمک کرده باشد، بدون آنکه عمل مادی جرم را انجام داده باشد، او معاون در قتل خواهد بود. نشریه حمایت به بررسی دقیق‌تر شرکت و معاونت در جرم در یک پرونده پرداخته است.
شرح ماجرا
پرونده‌ای که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم حاصل یک اختلاف خانوادگی است که به قتل منتهی شده است. متهمان ردیف اول و دوم، «سلامت» و «محمدتقی» هستند که متهم به شرکت در قتل شده‌اند و متهم ردیف سوم «سوسن» است که به اتهام معاونت در قتل محاکمه شده است. متهم ردیف دوم به مجرد اطلاع از ورود زوجه مقتول «فرامرز» به شهرستان و تنها ماندن مقتول در محل سکونتش پس از هماهنگی با متهم ردیف سوم و گرفتن یک قبضه چاقوی شکاری از وی به شهرستان می‌رود و با یافتن متهم ردیف اول و ثبت‌نام در مسافرخانه، ظاهرا به قصد اقامت به طراحی نقشه قتل فرامرز می‌پردازد. سپس با تهیه طناب، آب میوه، قرص‌های دیازپام، چسب بی‌رنگ و سرنگ، همچنین تهیه چاقوی دیگر برای متهم ردیف دوم غروب روز قتل به محل وقوع جرم مراجعه می‌کند. متهم ردیف دوم پس از شناسایی دقیق منزل استیجاری مقتول، متهم ردیف اول را در بیرون از منزل و دور از منظر و مرئی مقتول و افراد ثالث منتظر گذاشته و خودش پس از زدن زنگ منزل مقتول و باز کردن در توسط مقتول و احوال‌پرسی با وی به عنوان مهمان به معاشرت و استراحت در منزل مقتول می‌پردازد. پس از خوراندن آب میوه آغشته به گرد قرص‌های دیازپام به مقتول و صرف شام منتظر می‌شود تا مقتول به خواب برود. پس از اطمینان از خواب‌آلود بودن وی، به طور مخفیانه در منزل مقتول را به روی متهم ردیف اول که در خارج از منزل در اطراف منتظر بوده است، باز می‌کند و پس از ورود متهم یادشده به داخل منزل در دل شب به اجرای عملیات قتل مبادرت می‌کنند. متهم ردیف دوم به محض اطلاع مقتول از ورود متهم ردیف اول و اطلاع از نقشه آنان شروع به مقاومت می‌کند. متهم ردیف اول لحاف را به روی مقتول کشیده و وی را می‌گیرد و در روی سینه مجنی‌علیه نشسته و با آوردن فشار به گردن شروع به
خفه کردن وی می‌کند. در نهایت دست خویش را به دهان مقتول داخل می‌کند و با انسداد مجاری تنفسی مانع داد و فریاد وی می‌شود.
اتهامات پرونده
در پرونده فوق این اتهامات به چشم می‌خورد: سلامت ۲۶ ساله متهم به شرکت در قتل عمدی مرحوم فرامرز است و به عنوان متهم ردیف اول شناخته می‌شود. محمد تقی ۳۸ ساله متهم به شرکت در قتل عمدی مرحوم فرامرز به عنوان متهم ردیف دوم شناخته می‌شود. سوسن ۲۴ ساله متهم به معاونت در قتل عمدی مرحوم فرامرز از طریق تهیه چاقو و ارایه آن به متهم ردیف دوم بوده است. شاکیان پرونده نیز اولیای دم مرحوم فرامرز هستند.
نظریه پزشکی قانونی در خصوص علت تامه مرگ
پزشکی قانونی در گزارش معاینه جسد پس از ذکر جزییات صدمات وارده شده به بدن مقتول، علت تامه فوت را خونریزی وسیع و از دست دادن وسیع خون در اثر بریدگی‌های متعدد و احتمالا خفه‌کردگی تعیین می‌کند. پس از تحقیقات مقدماتی بنا به درخواست دادگاه پزشکی قانونی که اعلام داشته است که در معاینه گردن، خطی مشکوک در طرف چپ گردن در روی پوست مشاهده شده و در کالبدگشایی خون‌مردگی زمان حیات در زیر پوست طرف چپ گردن و طرف چپ حنجره مشاهده شده است که به نظر می‌رسد ناشی از فشار جسم سخت بر گردن باشد.
تردید در انتساب قتل به متهم ردیف اول و دوم
با توجه به اعتراف متهم محمدتقی بر فشار بر دهان و انسداد مجاری تنفسی، فشار بر گردن و انسداد مجاری محرز است. از طرفی در معاینه جسد و گزارش کالبدشکافی بریدگی‌های متعدد در گردن و قفسه سینه وجود دارد که به نظر می‌رسد این بریدگی‌ها در اثر جسم نوک‌تیز و برنده ایجاد شده است و این بریدگی‌ها منجر به خونریزی وسیع شده‌اند. با توجه به اعتراف متهمان به فشار بر دهان و وارد کردن ضربات با جسم نوک‌تیز و برنده به مقتول هر دو عمل فوق می‌تواند نوعا کشنده باشد و هر دو، اگر به تنهایی اتفاق می‌افتاد می‌توانست کشنده باشد و نیز با توجه به اینکه شناخت عاملی که باعث مرگ شده مقدور نیست و تلفیقی از هر دو عامل فشار بر گردن و دهان و انسداد مجاری تنفسی و وارد کردن ضربات با جسم نوک تیز و برنده به نواحی مختلف بدن مطرح است، در نتیجه تشخیص این که کدام عامل ابتدا باعث مرگ شده است، مقدور نیست.
استدلال دادگاه و احراز مجرمیت
با توجه به نظریات پزشکی قانونی، اقرارهای صریح متهمان و صورت‌جلسه‌های تنظیمی، اعمال ارتکابی از ناحیه متهمان ردیف اول و دوم نسبت به مقتول به دلیل حساس بودن مواضع مورد صدمات و با توجه به اینکه اعمال و ابزار قتاله نوعا کشنده بوده است، هر دو متهم قصد سلب حیات از مجنی‌علیه را داشته‌اند. شرکت در قتل زمانی محقق می‌شود که کسی بر اثر ضرب و جرح عده‌ای کشته شود و مرگ او منتسب به عمل همه آنها باشد خواه عمل هر یک به تنهایی برای قتل کافی باشد، خواه نباشد و خواه اثر کار آنها مساوی باشد و خواه متفاوت. عمل ارتکابی از ناحیه متهمان یادشده به شرحی که گذشت هر کدام به نحوی که صورت گرفته است، برای وقوع قتل کافی بوده، هر چند که متهم ردیف دوم خودش را معاون در قتل تلقی می‌کند، در حالی که عملیات صورت گرفته از ناحیه وی از مرز اسماک گذشته و به عملیات اجرایی خفه کردن از طریق فرو بردن دست به داخل دهان مقتول تا پایان عملیات قتل ادامه داده و پس از اطمینان از قتل، دستش را از دهان مقتول بیرون کشیده است.
بنابراین صدور قتل عمدی به نحو مشارکت از ناحیه متهمان محرز و مسلم و مدلل است. با توجه به اینکه ولی دم مقتول (عادله، مادر مقتول) تقاضای استیفای قصاص نفس از متهمان را کرده است، حکم به قصاص متهمان ردیف اول و دوم داده شده است و گذشت بانو مهناز به عنوان زوجه مقتول به لحاظ این که به موجب مقررات شرعی و قانونی، سمتی در قصاص و عفو و اجرا ندارد، موثر در مقام نیست.
در حکم دادگاه آمده است: دادگاه با انطباق مورد با آیه شریفه «و لکم فی‌القصاص حیاه یا اولی‌الالباب لعلکم تتقون» و ماده ۲۵ و بندهای (الف) و (ب) مادتین ۲۰۶ و مواد دیگر قانون مجازات اسلامی که البته در قانون جدید دچار تغییراتی شده است، هر یک از متهمان ردیف اول و دوم را به یک بار قصاص نفس با پرداخت نصف دیه کامله مرد مسلمان به هر یک از آنان از سوی اولیای دم و تضمین سهم‌الدیه اولیای دم صغیر، توسط ولی دم کبیر، خواهان قصاص و مستندا به ماده 43 و تبصره‌های ا و ۲ ماده مرقوم و ماده 207 و رعایت بندهای 4 و 5 ماده 22 قانون مجازات اسلامی به جهات وضع خاص و اقرار وی در مراحل بعدی تحقیق که موثر در کشف جرم بوده، متهم ردیف سوم را به پرداخت دو میلیون ریال جزای نقدی بدل از کیفر حبس محکوم و اعلام می‌کند. رای دادگاه حضوری بوده و مستندا به بند ب ماده 233 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378، ظرف 20 روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر در دیوان عالی کشور است.
آشنایی با اصطلاحات
در روند این پرونده آشنایی با چند اصطلاح مفید خواهد بود:
شرکت در جرم: شركت در جرم، همكاري دو يا چند نفر در عمليات اجرايي جرم را گويند؛ به طوري كه فعل هر يك سبب وقوع آن شود، همكاران را شريك در جرم و فعل آنان را شركت در جرم مي‌نامند.
معاونت در جرم: معاون جرم كسی است كه بدون آنکه خودش در عملیات اجرایی جرمِ منتسب به مباشر، دخالت داشته باشد، با رفتار خود عمدا وقوع جرم را تسهیل كرده یا مباشر را به ارتكاب آن برانگیخته است.
قتل عمد: در ماده ۲۹۰ قانون جدید مجازات اسلامی در باره قتل عمد آمده است: جنايت در موارد زير عمدي محسوب مي‌شود:
الف_ هرگاه مرتكب با انجام كاري قصد ايراد جنايت بر فرد يا افرادي معين يا فرد يا افرادي غير‌معين از يك جمع را داشته باشد و در عمل نيز، جنايت مقصود يا نظير آن واقع شود، خواه كار ارتكابي نوعا موجب وقوع آن جنايت يا نظير آن بشود، خواه نشود.
ب_ هرگاه مرتکب، عمدا كاري انجام دهد كه نوعا موجب جنايت واقع شده يا نظير آن مي‌گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنايت و نظير آن را نداشته باشد، ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعا موجب آن جنايت يا نظير آن می‌شود.
پ_ هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنايت واقع‌شده يا نظير آن را نداشته و كاري را هم كه انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعا موجب جنايت واقع شده يا نظير آن نمي‌شود، لكن در خصوص مجني‌عليه، به علت بيماري، ضعف، پيري يا هر وضعيت ديگر و يا به علت وضعيت خاص مکاني يا زماني نوعا موجب آن جنايت يا نظير آن مي‌شود، مشروط بر آنکه مرتکب به وضعيت نامتعارف مجني عليه يا وضعيت خاص مکاني يا زماني آگاه و متوجه باشد.
ت_ هرگاه مرتکب قصد ايراد جنايت واقع‌شده يا نظير آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد يا جمع معيني مقصود وي باشد و در عمل نيز جنايت مقصود يا نظير آن واقع شود، مانند بمب گذاري در اماکن عمومي.
به نقل از سایت سازمان قضایی نیروهای مسلح
