بررسی یک پرونده: چگونگی اقامه محکمه‌پسند دعواي استرداد جهيزيه

لازم به ذكر است تا زماني كه شوهر این سیاهه اموال را امضا نكرده باشد و در ضمن دو نفر هم به عنوان شاهد زیر آن سياهه اموال را امضا نكرده باشند، چنين سياهه جهيزيه‌اي اعتبار نخواهد داشت. بهتر است تا شهود امضاكننده ذيل اموال مربوط به جهيزيه، مذکر باشند و ترجيحا از خويشانوندان زن نيز نباشند. گفتني است پس از آنكه شوهر و آن دو شاهد زير سياهه جهيزيه را امضا كردند، این سیاهه حالت سند عادی را پیدا می‌کند که در زمان بروز اختلاف می‌تواند برای اثبات ادعای زن به کمک او بیاید. در حالت ديگر در صورتي كه وجهي به شکل مستقیم بابت جهیزیه زن پرداخت شود و به عنوان مثال با این وجه پرداختي وسایل خانه مشترك خریداری شود، بايد يك فاکتور معتبر براي هر يك از اموال خريداري‌شده به نام زوجه تهيه شود. در زمان بروز اختلاف، زوجه بايد ثابت کند، وسایلی که او خریده بود و به عنوان جهیزیه با خود به خانه بخت آورده، در اختیار وي بوده است. در اين موارد ممکن است زوجه مالي را خريداري كند، اما هیچ وقت آن را به خانه مشترك نبرد، مهم اين است که این اموال در قالب جهیزیه به شوهر داده شود یا لااقل در دسترس و اختیار او باشد. همان‌طور كه گفته شد، سياهه اموال يك نوع سند عادي به حساب مي‌آيد اما در صورتي كه  سیاهه اموال مربوط به جهيزيه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این نوشته حکم سند رسمی را پیدا خواهد كرد. همچنين می‌توان امضای زوجه را در دفترخانه اسناد رسمي گواهی کرد تا در صورت ادعای انکار، جعل و تردید توسط شوهر يا ديگران، گواهي مذكور اعتبار داشته باشد. هر چند اين توصيه‌ها مطرح مي‌شود، در جامعه چنین رويه‌اي مرسوم نیست که زوج در دفترخانه اسناد رسمي حاضر شوند و از او گواهی امضا بگیرند بلکه به طور معمول خانواده زن فهرستی از اموال مربوط به جهيزيه را يادداشت مي‌كند و از زوج مي‌خواهد ذيل آن سند عادي را امضا كند تا نشان‌دهنده اين باشد كه وسایل یادشده به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است. همچنين در اين سیاهه اموال مشخصات جهيزيه توصيف می‌شود كه به عنوان مثال داراي چه ماركي است.

آغاز اختلاف

در پرونده حاضر خواهان دعوا شخصي به نام خانم اعظم.. است. وي خواستار پس گرفتن جهاز خود است و  در دادخواستی عليه زوج، این خواسته‌‌ را مطرح كرده است. خواهان عنوان خواسته خود را صدور حكم مبني بر محكوميت خوانده به استرداد جهیزیه تعیین کرده است. است كپي مصدق سند رسمي ازدواج و كپي مصدق برگه‌هاي صورت جهیزیه در بخش مربوط به ضمايم و دلايل دادخواست توسط خواهان ذكر شده است. خواهان دعواي حاضر در بخش مربوط به شرح دادخواست خود بيان كرده است كه من و خوانده، آقاي جلال... به موجب قباله ازدواج رسمي كه پيوست پرونده است، به زوجيت يكديگر درآمديم. ما از يكديگر جدا زندگي مي‌كنيم. جهيزيه متعلق به بنده در تصرف شوهرم مي‌باشد. متاسفانه مراجعات متعددي به خانه مشترك جهت برگرداندن اموالم داشتم، اما تاكنون موفق به دستيابي به جهيزيه‌ام نشده‌ام. به اين ترتيب از دادگاه محترم تقاضاي صدور حكم بر الزام خوانده به استرداد جهيزيه را دارم.

رسيدگي در دادگاه

با تقديم دادخواست ماهوي با عنوان استرداد جهيزيه به مجتمع قضايي دادگاه‌هاي خانواده، دادخواست و ضمايم آن در اين مرجع ثبت و به يكي از دادگاه‌‌هاي خانواده فرستاده مي‌شود. دفتردار شعبه پس از به ثبت رساندن دادخواست فوق، پرونده استرداد جهيزيه را به قاضي دادگاه تقديم مي‌كند. قاضي دادگاه نيز با ملاحظه دادخواست و ساير محتويات پرونده و با احراز كامل بودن پرونده دستور تعيين وقت جلسه رسيدگي را خطاب به دفتر خود مي‌دهد. دفتردار در ادامه زمانی را به عنوان وقت جلسه رسيدگي تعيين و به دو طرف دعوا ابلاغ مي‌كند. در جلسه رسیدگی خواهان و خوانده دعوا حاضر مي‌شوند. خواهان پرونده شهود خود را در دادگاه براي اثبات ادعاي خويش حاضر كرده است. خوانده دعوا نیز در جلسه رسيدگي عدم استرداد جهیزیه را انکار نمی‌كند.

رای دادگاه

در نهايت دادگاه با توجه به فراهم بودن شرايط صدور راي، با اعلام ختم جلسه دادرسي، در همان جلسه راي خود را به این شرح صادر و اعلام مي‌كند: «در خصوص دادخواست خانم اعظم... فرزند حسين به طرفیت آقای جلال... فرزند كرمعلي به خواسته صدور حکم مبني بر استرداد جهیزیه با احتساب هزینه‌های دادرسی، نظر به اینکه صحت و اصالت سياهه جهیزیه ضمیمه دادخواست تقدیمی مورد تایید خوانده دعوا قرار گرفته است و با التفات به اینکه اقلام جهیزیه متعلق به زوجه در ید زوج به امانت بوده که در صورت درخواست زوجه، زوج مکلف به استرداد آنهاست و خوانده نیز دلیلی بر استرداد جهیزیه همسرش اقامه نكرده است، به اين ترتيب اين دادگاه با عنایت به شهادت شهود و عدم رد ادعای خواهان توسط خوانده و همچنین عدم استرداد اموال مذکور، حکم به استرداد جهیزیه براساس صورت جهیزیه صادر و اعلام می‌كند. رای صادره حضوری است و ظرف 20 روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهي در دادگاه‌های تجدید نظر استان تهران است.»

تحليل پرونده

قبل از بررسي دعواي كنوني بايد به مفهوم يك‌ اصطلاح اشاره كرد تا خوانندگان بهتر بتوانند از محتويات و روند پرونده حاضر آگاهي پيدا كنند.

سياهه جهيزيه: سياهه جهيزيه عبارت است از فهرست اموال زوجه كه به عنوان جهيزيه به خانه مشترك آورده مي‌شود و زوج و دو شاهد یا بیشتر ذيل آن را امضا مي‌كند. سياهه جهيزيه اعتبار سند عادي را دارد.

از لحاظ حقوقي اموال مربوط به جهيزيه به طور امانت در دست شوهر باقي مي‌ماند و احکام عقد عاريه بر آن حاکم است. به اين ترتيب تنها در صورتي كه شوهر نسبت به آن اموال تقصير و تفريط كند، ضامن عين يا مثل يا قيمت آنهاست. نكته ديگر تعيين و تكليف نسبت به اموالي از جهيزيه است كه پس از مدت نسبتا كوتاهي از بين مي‌روند. در مورد چنين اموالی به نظر امر مطالبه آنها توسط زوجه مشکل باشد. در اين حالت لزوما بايد تقصیر شوهر را در تلف شدن آن اموال به اثبات رساند که در صورت اثبات چنين امري دادگاه حكم به رد مثل یا قیمت آن اموال را خواهد داد. در مورد عیب و نقص حاصل از استهلاک اموال ناشی از مرور زمان اصولا نمی‌توان مرد را مسئول كسر قيمت آن اموال دانست، مگر در صورتي كه مرد به طور اختصاصی از آن اموال استفاده كرده باشد. دیوان عالی کشور در رای شماره سال ۱۳۶۶ خود اعلام كرده است: «داشتن قبض رسید جهیزیه از زوج به تنهایی کافی برای حق مطالبه نیست، بلکه باید زوجه ثابت كند که جهیزیه باقی در منزل زوج است و اثر قبض و رسید فقط همین است که با بقاي عین جهیزیه، زوج نمی‌تواند بدون وجود ناقل جدیدی نسبت به آن دعوی مالکیت كند.» گفته شد احكام عقد عاريه در اين مورد جاري است؛ عاريه يعني استفاده مجاني. بنابراين شوهر مي‌تواند به طور مجاني از اموال مربوط به جهيزيه استفاده كند.

به نقل از سایت روزنامه حمایت