همه چیز درباره نفقه

نفقه یکی از آثار ازدواج است که به محض جاری شدن خطبه عقد و برقراری رابطه زوجیت،
مرد موظف به پرداخت نفقه به همسرش می شود. شاید بتوان گفت که نفقه حمایت مالی مرد
از همسرش است و این گونه مرد می تواند از خانواده به صورت مالی و حتی عاطفی حمایت
کند. متاسفانه به دلیل آگاهی نداشتن زوج های جوان و خانواده ها در خصوص این تکلیف
قانونی و شرعی پرونده های فراوانی در این مورد وارد محاکم قضایی می شود.
مفهوم
نفقه در مقررات ایران
یک وکیل دادگستری در مورد چیستی نفقه، می گوید: از نظر
حقوقی، نفقه عبارت از چیزهایی است که شخص برای زندگی به آن احتیاج دارد؛ از قبیل
خوراک، پوشاک، مسکن و وسایل منزل. بنفشه کریم پور ادامه می دهد: نفقه به دو قسمت
است؛ نفقه زوجه و نفقه اقارب.
این وکیل دادگستری تصریح می کند: نفقه زوجه که در
اینجا مد نظر است، چنانکه ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی بیان می کند نفقه عبارت است از مسکن
و البسه و غذا و اثاث البیت که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد.
مجازات
حبس،برای مردانی که از پرداخت نفقه خودداری می کنند
قاضی قباد اکبری درباره
پرداخت نفقه و تعریف آن می گوید: نفقه عبارت است از همه ی نیازهای متعارف و متناسب
با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و
شوهر مکلف است همه آنها را متناسب با وضعیت اجتماعی و خانوادگی زن فراهم کرده و
دراختیار او قرار دهد.
وی اظهار می دارد: دادن نفقه برای همسر و فرزندان در حد
عرف، واجب است، اما باید وضع مرد را هم در نظر گرفت و او را بیش از توانایی اش مکلف
نکرد و اگر مردی توانگر است باید با گشاده دستی به خانواده اش نفقه دهد در حالی که
اگر درآمد محدودی داشته باشد باید از آنچه خداوند به او داده است انفاق
کند.
قاضی اکبری می گوید: پیامبر (ص) فرموده است “هر که به بازار برود و هدیه ای
برای خانواده اش بخرد، مانند کسی است که صدقه ای به قوم نیازمند رسانده است و هدیه
را نخست به دختران بدهد و سپس به پسران، پس هر که دخترش را شاد سازد گویی اسیری از
فرزندان اسماعیل آزاد کرده است”.
وی درباره ی ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه، می
افزاید: دو نوع ضمانت اجرا برای خودداری از نفقه وجود دارد. ضمانت اجرای حقوقی؛
هرگاه به رغم تکمین زن، شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند، زن می تواند با طرح دعوی
حقوقی، محکومیت او را به پرداخت نفقه از دادگاه بخواهد. در این صورت دادگاه حکم به
پرداخت نفقه خواهد داد و اگر دادگاه حکم پرداخت نفقه را صادر کند و مرد واقعا از
پرداخت آن ناتوان باشد، زن این حق را دارد که در صورت تمایل، تقاضای طلاق
کند.
اکبری ادامه داد: دومین نوع ضمانت اجرا، جزایی است که علاوه بر ضمانت اجرای
حقوقی، از آن جا که نپرداختن نفقه در قانون ایران، جرم محسوب می شود، زن می تواند
با مراجعه به دادسرای عمومی، تعقیب جزایی شوهر را بخواهد، در این صورت با اثبات عدم
پرداخت نفقه، مرد علاوه بر پرداخت نفقه به مجازات مقرر در قانون نیز محکوم می
شود.
دلایل خودداری مرد از پرداخت نفقه
دکتر زهرا داور، مدرس دانشگاه درباره
اینکه چرا مرد در مواردی از دادن نفقه به زن خودداری می کند، ابراز می دارد: در ۲
صورت این اتفاق روی می دهد: اول مربوط به رابطه موضوع تمکین و عدم تمکین است؛ یعنی
اگر زن تمکین نکند و ریاست مرد را به رسمیت نشناسد، مرد می تواند تقاضای طلاق
کند.
وی در بیان دومین دلیلی که زمینه طرح دعوای نفقه را فراهم می کند، به
ناتوانی مالی مرد اشاره می کند و می گوید دومین دلیل این است که مرد نه این که
نخواهد نفقه پرداخت کند، بلکه نمی تواند آن را پرداخت کند. ممکن است مرد فقیر، از
کارافتاده یا بیکار باشد و امکان پرداخت نفقه را نداشته باشد.وی پس از بیان ۲ دلیلی
که منتهی به طرح دعوای مطالبه نفقه می شود، تاکید می کند: در هر ۲ صورت، ضمانت اجرا
صدور حکم طلاق است تا زن بتواند زندگی خود را تامین کند.
مستمر بودن تکلیف
پرداخت نفقه
این کارشناس حقوقیدر ادامه یادآور می شود: در تمامی مراحل زندگی
زناشویی، پرداخت نفقه ادامه دارد و زن هم می تواند برای نفقه زمان گذشته ادعا داشته
باشد و هم نسبت به نفقه ای که در آینده باید دریافت کند. زیرا مرد به دلیل ریاست
خانواده و آن امکانی که برای محدود و محروم کردن زن دارد به طور طبیعی، باید تامین
کننده نیازهای روزمره و انسانی او باشد. در اولین بند سند ازدواج مطرح می شود در
صورتی که مرد به مدت ۶ ماه نفقه ای به زن پرداخت نکند (هر چند که به نظر من ۶ ماه
هم خیلی زیاد است)، در نظام قضایی می تواند از حق طلاق خود استفاده کند، اما واقعیت
این است که در صورت درخواست ۳ تا ۴ ماه هم، در نظام قضایی ما، پی گیری این مبحث طول
می کشد و باید این موضوع را در نظر گرفت که زن در این یکسال چه باید بکند، آیا می
توان به یک زن گفت که چیزی نخورد، نپوشد، تا دادگاه به پرونده وی رسیدگی کند، در
واقع اینها مشکلاتی است که در نظام قضایی ما وجود دارد، به نظر من رفتار انسان ها
باید بر مبنای انسانیت باشد واز مهریه و نفقه، نباید به عنوان یک اهرم فشار استفاده
کرد.
محاسبه نققه با ارجاع امر به کارشناسی
یک وکیل دادگستری نیز چگونگی
محاسبه نفقه در محاکم توضیح می دهد: محاکم قضایی با ارجاع امر به کارشناسی از طریق
کارشناسان رسمی دادگستری یا خبرگان محلی در شهرهای کوچک، میزان نفقه را تعیین می
کنند. لیکن تا آنجایی که بنده بررسی کرده ام و سابقه دارم، ارقام تعیین شده به
وسیله کارشناس با هزینه های واقعی و میزان نفقه واقعی مطابقت ندارد و شاید آنان
مصلحتی مبالغی را برآورد و تعیین می کنند.
حامد توسلی جایگاه نفقه در نظام حقوقی
قضایی را اینگونه تحلیل می کند که هرچند زن می تواند متناسب با شئونات خانوادگی
دارای شغل باشد و برای خود شغلی انتخاب کند. ولی اولا مجبور به انتخاب شغل نیست،
درثانی، چنانچه شغلی هم انتخاب کند، درآمد حاصل از آن شغل به شخص خودش تعلق دارد و
چنانچه تمایلی به هزینه کردن آن برای زندگی مشترک نداشته باشد، تکلیفی متوجه او
نیست، بلکه مرد مکلف به تامین مایحتاج زندگی بوده است، بنابراین مکلف به پرداخت
نفقه زن و فرزندان خود است.
زوجه می تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوی
کند
یک وکیل پایه یک دادگستری می گوید: در صورت پرداخت نشدن نفقه زن توسط مرد
قانون از زن حمایت می کند و به او این حق را می دهد که با مراجعه به محاکم قضایی
،همسرش را ملزم به پرداخت نفقه کند.
فاطمه غلامی اظهار می دارد: بر اساس ماده
۱۱۱۱ قانون مدنی زن می تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه به دادگاه رجوع کند
که در این صورت دادگاه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد.

وی تصریح می کند :ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی هم بیان می دارد هر کس با داشتن
استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه نفقه دیگر اشخاص واجب
النفقه امتناع کند دادگاه او را به ۳ ماه و یک روز تا ۵ ماه حبس محکوم می
کند.
وی می افزاید: بر اساس ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی زوجه می تواند برای نفقه زمان
گذشته خود اقامه دعوی کند و طلب او از بابت دریافت طلب ممتاز است و در صورت
ورشکستگی شوهر زن مقدم بر طلبکاران دیگر خواهد بود.
این وکیل دادگستری در این
خصوص که آیا زنی که درآمدیدارد مستحق دریافت نفقه می شود یا خیر می گوید:در هیچ
کجای قانون این تکلیف یعنی پرداخت نفقه زن توسط همسرش در صورت تمکین مالی زن از مرد
سلب نشده است تنها در صورت نداشتن استطاعت مالی مرد این تکلیف تا زمان مستطیع شدن
از عهده وی برداشته می شود .
در صورت گذشت زن دادگاه می تواند در مجازات مرد
تخفیف دهد
عباس حاتم ،رئیس شعبه سوم دادگاه تجدید نظر خراسان شمالی اظهار می
دارد: اگر مردی نفقه همسرش را پرداخت کند زن مالک آن می شود و می تواند هر گونه دخل
و تصرفی را در اموالی که مالک آن می شود انجام دهد.
وی عنوان می کند:طبق مواد
۱۱۱۱،۱۱۱۲و ۱۱۲۹ قانون مدنی تکلیف شوهر به پرداخت نفقه دارای ضمانت اجرای مدنی و
کیفری است.
حاتم می گوید: الزام شوهر به انفاق از طریق محاکم قضایی و طلاق در
صورت امکان نداشتن الزام مرد به انفاق از ضمانت های اجرایی مدنی پرداخت نکردن نفقه
است.
وی درباره ضمانت اجرای کیفری پرداخت نکردن نفقه می گوید: بر اساس ماده ۶۴۲
قانون مجازات اسلامی برای ترک انفاق مجازات حبس از ۳ ماه و یک روز تا ۵ ماه مقرر
شده است که طبق ماده ۷۲۷ همین قانون با شکایت شاکی تعقیب مرد شروع می شود و در صورت
گذشت زن دادگاه می تواند در مجازات مرد تخفیف دهد و از تعقیب وی صرف نظر
کند.
حاتم اضافه می کند: قوانین پرداخت نفقه از قانون خانواده و شرع گرفته شده و
به این دلیل پرداخت نفقه زن به عهده مرد است که مرد عهده دار تامین مخارج خانواده
است.
نقش اخلاق در تقویت بنیان خانواده
این کارشناس حقوقی در انتها به اهمیت رعایت اخلاق در کانون خانواده اشاره می کند و به عنوان یک حقوقدان تاکید می کند که مراجعه به دادگاه و استفاده از قوانین، باید به عنوان آخرین راه شناخته شود.زهرا
داور می گوید: باید تاکید بر بحث کرامت و احترام به انسانیت آدم ها باشد. مهم ترین
موضوع، در بحث فرهنگ سازی است. باید احترام به انسان ها را به فرزندانمان بیاموزیم.
در صورتی که این موضوع ملکه ذهنمان شود؛ دیگر خشونت و اسیدپاشی معنی نخواهد داشت.
داور معتقد است: به فرزندانمان فرهنگ مدارا و احترام را آموزش دهیم. پیغمبر اسلام
فلسفه مبعث را اخلاق مطرح می کند، تا جلوی بروز بسیاری از این مشکلات گرفته شود.
مرد برای اینکه زن مهریه اش را ببخشد، او را تحت فشار قرار می دهد و یا برعکس زن
برای این که مهریه اش را تمام و کمال دریافت کند، از ترفندهای گوناگون استفاده می
کند. این مدرس دانشگاه تاکید می کند: مبانی اسلامی ما در این رابطه بسیار قوی است و
این مشکلات نشان می دهد که مبحث مطالعات خانواده نیاز به یک بررسی مجدد
دارد.
نفقه همسر اول در صورت ازدواج مجدد مردوجاهت قانونی دارد
اکرم پورنگ نیا ،وکیل دادگستری و قاضی بازنشسته دادگستری نیز می گوید: مرد در زمانی می تواند
اقدام به تجدید فراش کند که توان مالی برای پرداخت نفقه هر دو همسرخود را مطابق
ماده ۱۱۰۷ از قانون مدنی که مشتمل بر کلیه نیازها و مایحتاج اوست، داشته باشد و این
حقی است که در قانون مدنی پیش بینی شده است.
وی اضافه می کند: چنانچه زوج از
عهده پرداخت نفقه هر کدام از همسران خویش برنیاید زوجه می تواند مطابق ماده ۱۱۲۹
قانون مدنی تقاضای طلاق کند و یا به عنوان تخلف مرد از شرط ضمن عقد اقدام به جدایی
کند مگر در شرط عدم تمکین که به تشخیص دادگاه زوجه ناشزه تلقی و از نفقه محروم باشد
زیرا نفقه و تمکین لازم و ملزوم یکدیگرند و اگر مردی با داشتن استطاعت از پرداخت
نفقه خودداری کند، قابل تعقیب کیفری است.
سخن آخر
مرد وظیفه دارد که نفقه همسر خود را پرداخت کند؛ شاغل بودن، پولدار بودن و… در این تکلیف شوهر هیچ تاثیری
ندارد و به هر حال مرد باید از عهده این تکلیف خود برآید. از طرف دیگر باید گفت که
موضوع نفقه البسه، مسکن و تمامی چیزهایی است که مورد احتیاج زن قرار دارد. بنابراین
نمی توان نفقه را محدود به برخی نیازها کرد.
بنابراین اگر مرد تکلیف خود را در
پرداختن نفقه انجام ندهد، با استفاده از دو دسته از ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری،
می توان وی را به انجام این تکلیف وادار کرد. اما در پایان باز هم باید بر این نکته
تاکید و اصرار کرد که آنچه کانون خانواده را گرم نگه می دارد، رعایت اخلاق در
خانواده است. قانون و دادگاه، آخرین راهکار است و مربوط به زمانی می شود که امور از
دست زوجین خارج شده است.
منابع
روزنامه حمایت ۹/۷/۹۱
ایسنا
روزنامه
خراسان شمالی ۳۰/۱۱/۸۷
مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
۱۴/۶/۹۰
*****

دیدگاه قوانین اسلامی درباره نفقه زن و طریقه
مطالبه آن چیست؟
قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران در تعریف نفقه زوجه می گوید:
«نفقه عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت که به طور متعارف یا وضعیت زن
متناسب باشد و خادم در صورت عادت زن به داشتن خادم یا احتیاج او به واسطه مرض یا
نقصان اعضاء».
برابر قانون مدنی «در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است»و این
مزیتی است که قانونگذار برای زن قائل شده است که به موجب آن زن می تواند از شوهر
خود مطالبه نفقه نماید.
باید توجه داشت که طبق قانون مدنی در استحقاق نفقه
وضعیت و احتیاجات زن به طور متعارف ملاک عمل خواهد بود نه وضعیتِ مرد. بنابراین اگر
زن از خانواده متمکنی باشد، شوهر به ناچار باید وسائل زندگی او را مطابق شأن و وضع
اجتماعی و خانوادگی او فراهم نماید و دارا و متمدّن بودن زوجه دلیلی بر عدم استحقاق
زن نسبت به نفقه نیست بلکه مسئولیت زوج را نیز سنگین تر می کند.
دیوان عالی کشور نیز در رأی خود نظر فوق را تأیید نموده و مقرّر می دارد: «ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی
کیفیت نفقه را که بر عهده شوهر است به طریق متناسب با وضعیت زن مقرّر داشته و در
صورت عادت داشتن زن به داشتن خادم یا احتیاج به هزینه بیشتر برای مسکن و غذا، در
این صورت حق مطالبه آن را از شوهر خواهد داشت». بنابراین تا زمانی که زن از وظایف
مشروع خود سر باز نزده باشد و ناشزه محسوب نشده، باشد مستحق نفقه خواهد
بود.
قانون مدنی حتی در برخی از موارد طلاق رجعیه نیز زن را مستحق نفقه می داند
و مقدّر می دارد «نفقه مطلّقه رجعیه در زمان عده به عهده شوهر است، مگر این که طلاق
در حال نشوز واقع شده باشد، لیکن اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد زن حق
نفقه ندارد، مگر در صورت حمل از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه
خواهد داشت».

به نقل از سایت ماوی