سایت حقوقی دادآور
ممکن است در وقوع یک جرم چند نفر با هم مداخله داشته باشند. در این صورت همه آنها باید مجازات شوند. اما اگر میزان تاثیر هر یک از آنها با دیگری متفاوت باشد، باید مجازاتهای متفاوتی برای آنها در نظر گرفته شود.
اگر چند نفر با هم جرم را مرتکب شده باشند، مثلا مباشر ارتکاب قتل باشند، در این صورت شریک در قتل هستند، اما اگر یکی از متهمان به دیگری کمک کرده باشد، بدون آنکه عمل مادی جرم را انجام داده باشد، او معاون در قتل خواهد بود. نشریه حمایت به بررسی دقیقتر شرکت و معاونت در جرم در یک پرونده پرداخته است.
شرح ماجرا
پروندهای که در ادامه به بررسی آن میپردازیم حاصل یک اختلاف خانوادگی است که به قتل منتهی شده است. متهمان ردیف اول و دوم، «سلامت» و «محمدتقی» هستند که متهم به شرکت در قتل شدهاند و متهم ردیف سوم «سوسن» است که به اتهام معاونت در قتل محاکمه شده است. متهم ردیف دوم به مجرد اطلاع از ورود زوجه مقتول «فرامرز» به شهرستان و تنها ماندن مقتول در محل سکونتش پس از هماهنگی با متهم ردیف سوم و گرفتن یک قبضه چاقوی شکاری از وی به شهرستان میرود و با یافتن متهم ردیف اول و ثبتنام در مسافرخانه، ظاهرا به قصد اقامت به طراحی نقشه قتل فرامرز میپردازد. سپس با تهیه طناب، آب میوه، قرصهای دیازپام، چسب بیرنگ و سرنگ، همچنین تهیه چاقوی دیگر برای متهم ردیف دوم غروب روز قتل به محل وقوع جرم مراجعه میکند. متهم ردیف دوم پس از شناسایی دقیق منزل استیجاری مقتول، متهم ردیف اول را در بیرون از منزل و دور از منظر و مرئی مقتول و افراد ثالث منتظر گذاشته و خودش پس از زدن زنگ منزل مقتول و باز کردن در توسط مقتول و احوالپرسی با وی به عنوان مهمان به معاشرت و استراحت در منزل مقتول میپردازد. پس از خوراندن آب میوه آغشته به گرد قرصهای دیازپام به مقتول و صرف شام منتظر میشود تا مقتول به خواب برود. پس از اطمینان از خوابآلود بودن وی، به طور مخفیانه در منزل مقتول را به روی متهم ردیف اول که در خارج از منزل در اطراف منتظر بوده است، باز میکند و پس از ورود متهم یادشده به داخل منزل در دل شب به اجرای عملیات قتل مبادرت میکنند. متهم ردیف دوم به محض اطلاع مقتول از ورود متهم ردیف اول و اطلاع از نقشه آنان شروع به مقاومت میکند. متهم ردیف اول لحاف را به روی مقتول کشیده و وی را میگیرد و در روی سینه مجنیعلیه نشسته و با آوردن فشار به گردن شروع به
خفه کردن وی میکند. در نهایت دست خویش را به دهان مقتول داخل میکند و با انسداد مجاری تنفسی مانع داد و فریاد وی میشود.
اتهامات پرونده
در پرونده فوق این اتهامات به چشم میخورد: سلامت ۲۶ ساله متهم به شرکت در قتل عمدی مرحوم فرامرز است و به عنوان متهم ردیف اول شناخته میشود. محمد تقی ۳۸ ساله متهم به شرکت در قتل عمدی مرحوم فرامرز به عنوان متهم ردیف دوم شناخته میشود. سوسن ۲۴ ساله متهم به معاونت در قتل عمدی مرحوم فرامرز از طریق تهیه چاقو و ارایه آن به متهم ردیف دوم بوده است. شاکیان پرونده نیز اولیای دم مرحوم فرامرز هستند.
نظریه پزشکی قانونی در خصوص علت تامه مرگ
پزشکی قانونی در گزارش معاینه جسد پس از ذکر جزییات صدمات وارده شده به بدن مقتول، علت تامه فوت را خونریزی وسیع و از دست دادن وسیع خون در اثر بریدگیهای متعدد و احتمالا خفهکردگی تعیین میکند. پس از تحقیقات مقدماتی بنا به درخواست دادگاه پزشکی قانونی که اعلام داشته است که در معاینه گردن، خطی مشکوک در طرف چپ گردن در روی پوست مشاهده شده و در کالبدگشایی خونمردگی زمان حیات در زیر پوست طرف چپ گردن و طرف چپ حنجره مشاهده شده است که به نظر میرسد ناشی از فشار جسم سخت بر گردن باشد.
تردید در انتساب قتل به متهم ردیف اول و دوم
با توجه به اعتراف متهم محمدتقی بر فشار بر دهان و انسداد مجاری تنفسی، فشار بر گردن و انسداد مجاری محرز است. از طرفی در معاینه جسد و گزارش کالبدشکافی بریدگیهای متعدد در گردن و قفسه سینه وجود دارد که به نظر میرسد این بریدگیها در اثر جسم نوکتیز و برنده ایجاد شده است و این بریدگیها منجر به خونریزی وسیع شدهاند. با توجه به اعتراف متهمان به فشار بر دهان و وارد کردن ضربات با جسم نوکتیز و برنده به مقتول هر دو عمل فوق میتواند نوعا کشنده باشد و هر دو، اگر به تنهایی اتفاق میافتاد میتوانست کشنده باشد و نیز با توجه به اینکه شناخت عاملی که باعث مرگ شده مقدور نیست و تلفیقی از هر دو عامل فشار بر گردن و دهان و انسداد مجاری تنفسی و وارد کردن ضربات با جسم نوک تیز و برنده به نواحی مختلف بدن مطرح است، در نتیجه تشخیص این که کدام عامل ابتدا باعث مرگ شده است، مقدور نیست.
استدلال دادگاه و احراز مجرمیت
با توجه به نظریات پزشکی قانونی، اقرارهای صریح متهمان و صورتجلسههای تنظیمی، اعمال ارتکابی از ناحیه متهمان ردیف اول و دوم نسبت به مقتول به دلیل حساس بودن مواضع مورد صدمات و با توجه به اینکه اعمال و ابزار قتاله نوعا کشنده بوده است، هر دو متهم قصد سلب حیات از مجنیعلیه را داشتهاند. شرکت در قتل زمانی محقق میشود که کسی بر اثر ضرب و جرح عدهای کشته شود و مرگ او منتسب به عمل همه آنها باشد خواه عمل هر یک به تنهایی برای قتل کافی باشد، خواه نباشد و خواه اثر کار آنها مساوی باشد و خواه متفاوت. عمل ارتکابی از ناحیه متهمان یادشده به شرحی که گذشت هر کدام به نحوی که صورت گرفته است، برای وقوع قتل کافی بوده، هر چند که متهم ردیف دوم خودش را معاون در قتل تلقی میکند، در حالی که عملیات صورت گرفته از ناحیه وی از مرز اسماک گذشته و به عملیات اجرایی خفه کردن از طریق فرو بردن دست به داخل دهان مقتول تا پایان عملیات قتل ادامه داده و پس از اطمینان از قتل، دستش را از دهان مقتول بیرون کشیده است.
بنابراین صدور قتل عمدی به نحو مشارکت از ناحیه متهمان محرز و مسلم و مدلل است. با توجه به اینکه ولی دم مقتول (عادله، مادر مقتول) تقاضای استیفای قصاص نفس از متهمان را کرده است، حکم به قصاص متهمان ردیف اول و دوم داده شده است و گذشت بانو مهناز به عنوان زوجه مقتول به لحاظ این که به موجب مقررات شرعی و قانونی، سمتی در قصاص و عفو و اجرا ندارد، موثر در مقام نیست.
در حکم دادگاه آمده است: دادگاه با انطباق مورد با آیه شریفه «و لکم فیالقصاص حیاه یا اولیالالباب لعلکم تتقون» و ماده ۲۵ و بندهای (الف) و (ب) مادتین ۲۰۶ و مواد دیگر قانون مجازات اسلامی که البته در قانون جدید دچار تغییراتی شده است، هر یک از متهمان ردیف اول و دوم را به یک بار قصاص نفس با پرداخت نصف دیه کامله مرد مسلمان به هر یک از آنان از سوی اولیای دم و تضمین سهمالدیه اولیای دم صغیر، توسط ولی دم کبیر، خواهان قصاص و مستندا به ماده ۴۳ و تبصرههای ا و ۲ ماده مرقوم و ماده ۲۰۷ و رعایت بندهای ۴ و ۵ ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی به جهات وضع خاص و اقرار وی در مراحل بعدی تحقیق که موثر در کشف جرم بوده، متهم ردیف سوم را به پرداخت دو میلیون ریال جزای نقدی بدل از کیفر حبس محکوم و اعلام میکند. رای دادگاه حضوری بوده و مستندا به بند ب ماده ۲۳۳ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸، ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر در دیوان عالی کشور است.
آشنایی با اصطلاحات
در روند این پرونده آشنایی با چند اصطلاح مفید خواهد بود:
شرکت در جرم: شرکت در جرم، همکاری دو یا چند نفر در عملیات اجرایی جرم را گویند؛ به طوری که فعل هر یک سبب وقوع آن شود، همکاران را شریک در جرم و فعل آنان را شرکت در جرم مینامند.
معاونت در جرم: معاون جرم کسی است که بدون آنکه خودش در عملیات اجرایی جرمِ منتسب به مباشر، دخالت داشته باشد، با رفتار خود عمدا وقوع جرم را تسهیل کرده یا مباشر را به ارتکاب آن برانگیخته است.
قتل عمد: در ماده ۲۹۰ قانون جدید مجازات اسلامی در باره قتل عمد آمده است: جنایت در موارد زیر عمدی محسوب میشود:
الف_ هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز، جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعا موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
ب_ هرگاه مرتکب، عمدا کاری انجام دهد که نوعا موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن میگردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد، ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعا موجب آن جنایت یا نظیر آن میشود.
پ_ هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقعشده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعا موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن نمیشود، لکن در خصوص مجنیعلیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعا موجب آن جنایت یا نظیر آن میشود، مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنی علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
ت_ هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقعشده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، مانند بمب گذاری در اماکن عمومی.
به نقل از سایت سازمان قضایی نیروهای مسلح
