سایت حقوقی دادآور
سینا بنیزمانی
«مدیریت ریسک بخش اصلی مدیریت استراتژیک پروژه است؛ به همین علت زمانی که متولیان پروژه راهبرد و خط مشی انجام عملیات پروژه را تهیه میکنند به خودی خود با ریسکهایی که ممکن است در طول حیات پروژه به وقوع بپیوندد نیز روبهرو میشوند و لاجرم یکی از نخستین کارهایشان شناسایی و تبیین ریسکها و مشخص کردن تاثیرات احتمالی آنهاست.» اینها جملاتی از کتاب نفت بیخطر است که این نوشتار به معرفی آن پرداخته است.
کتاب نفت بیخطر در خرداد ماه ۱۳۹۲ در ۱۸۱ صفحه توسط انتشارات دنیای اقتصاد به بازار کتاب ایران عرضه شد. این کتاب به بررسی مدیریت ریسک در قراردادهای نفتی از نظرگاه حقوقی پرداخته است. واژه نفت برای ما ایرانیان اهمیت زیادی دارد. این واژه با ساختارهای اقتصادی- اجتماعی کشورمان پیوند خورده است. طبیعی است که نوشتن و خواندن درباره چنین محصول استراتژیکی، خوانندگان و پژوهشگران را اقناع نمیکند و آنها همیشه در پی آثار جدید در این باره هستند.
تاریخچه اکتشاف، تولید و توسعه میادین نفتی در کشورهای مختلف، سیر دگرگونی قراردادهای استفادهشده در صنعت نفت را نشان میدهد. با وجود این آنچه از نظر حقوقی اهمیت دارد این است که قراردادهای نفتی محل تلاقی دو حوزه حقوق عمومی و خصوصی است. حقوق عمومی از جهت حق حاکمیت کشورها بر منابع طبیعی به ویژه منابع هیدروکربوری و حقوق خصوصی از جهت تقسیم ریسک میان طرفین قرارداد.
با وجود این، در دیدگاه سنتی عمدتا نقش حقوقدانان با مساله بروز اختلافات میان طرفین و حل و فصل اختلاف آن هم از راه مراجعه به محاکم عمومی پیوند خورده بود و اساسا در فرآیند اجرای یک پروژه، متولیان آن برای حقوقدانان نقش دیگری قایل نبودند. با پیچیدهشدن روابط و توسعه مطالعات میانرشتهیی فضا برای حقوقدانان قدری تلطیف شد و آنها از جایگاه یک بازیگر منفعل به بازیگری فعال تبدیل شده، نقش بیشتری در فرآیند اجرای یک پروژه بر عهده گرفتند.
به باور نویسنده کتاب نفت بیخطر: «رویکرد حقوقی مدیریت ریسک در صنعت نفت را میتوان به دو بخش عمده قراردادی و حقوقی تقسیم کرد. روشهای حقوقی به آن دسته از روشهای مدیریت ریسک گفته میشود که شرکتهای نفتی داخلی و خارجی و دولتهای طرف قرارداد، میتوانند برای کاهش ریسکهای حقوقی از آنها استفاده کنند. ریسکهای پروژه ممکن است جنبه مالی یا فنی داشته باشد؛ اما با درج حقوق و تعهدات طرفین به صورت دقیق و پیشبینی مسائل مالی و فنی پیرامون عملیات پروژه، میتوان راهحلهای آنها را نیز پیشبینی کرد و با این کار، ضمن مدیریت ریسکهای پروژه، به حقوقدانان فرصت داد تا با تفسیر حقوقی قرارداد، اختلافات را حل و فصل کنند. به عبارت دیگر روشهای حقوقی میتوانند در زمینه ریسکهای مالی، فنی، بلایای طبیعی و… نیز کاربرد داشته باشند و اینگونه نیست که ریسکهای غیرحقوقی، از دایره گرهگشاییهای روش حقوقی مدیریت ریسک خارج باشند… مدیران و بنگاهها به کمک روش قراردادی مدیریت ریسک و با لحاظ کردن شرایط حاکم بر منطقه عملیات، میزان ریسکهای موجود
در حین اکتشاف و بهرهبرداری میادین نفتی، سرمایه برای پروژه، قوانین دولت میزبان و تواناییهای شرکت نفتی داخلی یا خارجی شکل قراردادی را برمیگزینند تا ضمن کارایی بیشتر، سود طرفین قرارداد را نیز حداکثر کنند.»
نقطه آغازین مباحث این کتاب، مبانی مدیریت ریسک است و نویسنده در دو فصل به تشریح، مدیریت قرارداد، مدیریت ریسک، ریسک و تقسیمبندی قراردادهای نفتی از نظرگاه مدیریت ریسک پرداخته است. در ادامه روشهای حقوقی مدیریت ریسک بررسی شده و نقطه پایان مباحث کتاب نفت بیخطر، روشهای حل و فصل اختلافات است که نویسنده با ظرافت خاصی آنها را از نظرگاه مدیریت ریسک تبیین کرده است. به طوری که طرفین اختلاف میتوانند
با توجه به وضعیت حاکم بر پروژه به ویژه میزان ریسکپذیری طرفین، مناسبترین روش حل و فصل اختلاف را انتخاب کنند.
با خواندن کتاب نفت بیخطر متوجه میشویم نویسنده جزو آندسته از حقوقدانانی است که دیدگاه سنتی تفکیک رشتهها از یکدیگر را به کناری گذاشته و به جرگه حقوقدانانی پیوسته که معتقدند رشد و توسعه اقتصادی در گرو رشد و ارتقای جایگاه مطالعات میانرشتهیی است و این کتاب گامی کوچک برای تثبیت این باور است. به باور نویسنده: «مباحث حقوقی در باب کاهش ریسک از موضوعات نسبتا جدید در حوزه مدیریت پروژه است و اگرچه در گذشته نیز طرفین قرارداد به عناصری که میتوانست تعادل قرارداد و اجرای آن را با مشکل روبهرو کند بیاعتنا نبودند اما تجربه بحث جدی درباره این موضوع مربوط به دهههای اخیر است.»
نگارنده این سطور، سالها در پی کتابی بود که با مراجعه به آن دستکم مباحث عمده مربوط به ریسکهای قراردادهای نفتی و راهکارهای حقوقی مدیریت آنها را در آن بیابد ولی جز مباحث پراکنده در آثار مختلف، این جستوجو عایدی دیگری نداشت. اما میتوان با اطمینان بالایی انتشار کتاب نفت بیخطر را نقطه پایانی بر این جستوجو دانست. با وجود قدمت صنعت نفت در ایران، پژوهش عمدهیی از نظرگاه حقوقی درباره ریسکهای پروژهها و به تبع آن قراردادهای نفتی انجام نشده است. اما شاید کتاب نفت بیخطر آغازگر مسیر جدیدی در ادبیات حقوقی ایران باشد.
به نقل از سایت روزنامه اعتماد
