طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه عبارتست از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، وسایل منزل، هزینه‌های درمانی و هر آنچه را به صورت عادت یا احتیاج لازمه زندگی وی باشد.
البته قانون میزان دقیقی برای نفقه مسخص نکرده و بیان نکرده که مثلا نفقه روزانه زن بیست هزار تومان باشد، بلکه نفقه را بر مبنای نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن و منطبق با عرف زمان و مکان زندگی
زوجین دانسته است.
“مهدی محمدزاده” وکیل پایه یک دادگستری در گفتگوی تفصیلی با باشگاه خبرنگاران به تعریف نفقه، شروط
پرداخت آن توسط مرد به همسر و افراد واجب‌النفقه، ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه و … پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
* باشگاه خبرنگاران: معنای نفقه چیست؟
**نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت
زن، از قبیل مسکن، البسه، غـذا، اثاث منزل، و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در
صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض و زوج مکلف است همه آنها را متناسب با
وضعیت خانوادگی و اجتماعی زن فراهم کرده و در اختیار وی قرار دهد.
*باشگاه خبرنگاران: آیا در انواع ازدواج (دایمی و منقطع) مرد مکلف به پرداخت نفقه است؟
** در ازدواج دائم، نفقه زن بر عهده زوج بوده ولی در نکاح
منقطع که اصطلاحا به آن “صیغه موقت” می‌گویند، زوج ملزم به پرداخت نفقه نیست مگر در
عقد، شرط شده باشد.
*باشگاه خبرنگاران:
آیا برای پرداخت نفقه شرطی وجود دارد؟ ویژگی‌های نفقه همسر چیست؟
**زمانی زن، می‌تواند نفقه مطالبه کند که از شوهر خود تمکین
کند و البته شرط لزوم پرداخت نفقه اقارب(مثلا نفقه پدر، مادر و یا اولاد) توانمندی
نفقه دهنده و نیازمندی اقارب است، در حالی که چنین شرطی در پرداخت نفقه همسر وجود
ندارد.
حتی در صورتی که زن دارای اموال و دارایی نیز باشد، باز هم
می‌تواند نفقه خود را از شوهر مطالبه کند و شوهر مکلف به پرداخت آن است،
در
صورتی که شخصی توانایی پرداخت نفقه همه افراد واجب النفقه را ندارد درقدم نخست و
قبل ازدیگر اقارب باید نفقه همسرش را پرداخت کند. بنابراین درصورت فقر و اعسار
زوج، دادگاه باید این حق تقدم را رعایت کند.
ضرورت پرداخت نفقه دیگران
تنها ناظر به زمان آینده است و اگر در گذشته به هر دلیلی پرداخت نشده باشد دین حساب
نشده و نفقه دهنده ازین بابت مدیون نیست اما نفقه ایام گذشته وآینده همسربر شوهر
لازم است. بنابراین اگر نفقه زمان گذشته همسر به دلایلی پرداخت نشده باشد شوهر او
مدیون است و همسر می تواند نفقه ایام گذشته خودرا را نیز مطالبه کند.
بر اساس آموزه‌های شرعی و قوانین نافذه کشور در برخی موارد حتی با انحلال زوجیت یعنی
وقوع طلاق باز هم حق نفقه زن از عهده شوهر ساقط نشده و شوهر مکلف به پرداخت نفقه
است. بنابراین نفقه زن که طلاق گرفته و طلاق آن رجعی باشد تا اتمام دوران عدت، به
عهده شوهر بوده و علاوه بر آن با تحقق طلاق باین و یا فسخ نکاح، در صورتی که زن
حامله باشد، نفقه زن تا پایان یافتن مدت عدت بر عهده شوهرسابق وی است.
*باشگاه خبرنگاران:
تمکین چیست و مصادیق آن را نام ببرید؟
**در اصطلاح حقوقی، تمکین
عبارت است از برآوردن نیازهای شوهر و اجابت کردن خواسته‌های مشروع وی. زن نیز در
مقابل مکلف است نیازهای جسمی و مشروع شوهر خود را بر آورده کند، مگر در دوران
بیماری که او را از انجام این وظیفه باز می‌دارد. زن ملزم به تامین خواسته‌های خلاف
شئون اخلاقی یا مغایر با سلامت جسم و روح و یا روش های انحرافی نیست ولی جز در
مواردی که گفته شد اگر از شوهر خود تمکین نکند، شوهر می تواند از پرداخت نفقه
خودداری ورزد.
یکی دیگر از موارد تمکین اقامت در اقامتگاه دایمی شوهر است،
یعنی زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی کند مگر آن که حین وقوع عقد شرطی
جز این شده باشد و مورد سوم، الزام زن به حسن معاشرت با شوهر خویش است.
*باشگاه خبرنگاران: اگر زن بدون دلیل موجه خانه را ترک کند چه خواهد شد؟
اگر زن بدون دلیل موجه و بدون موافقت شوهر خانه را ترک کند و حتی در خانه پدر و مادر خویش اقامت
کند مرد می‌تواند از دادن نفقه امتناع ورزد.
زنی که بدون دلیل موجه از تمکین خودداری ورزد، ناشزه، یعنی نافرمان و خاطی نامیده می‌شود که در این صورت مرد
می‌تواند علاوه بر عدم پرداخت نفقه از دادگاه تقاضای طلاق کند یا درخواست ازدواج
مجدد کند.
*باشگاه خبرنگاران: اگر زن خود درآمد مستقلی داشته باشد، بازهم مستحق نفقه است؟
** در صورتی که زن درآمد مستقلی داشته باشد مرد را از پرداخت نفقه معاف نمی‌کند. چرا که پرداخت نفقه بر عهده مرد بوده و باید آن را در حد استطاعت پرداخت کند.
* باشگاه خبرنگاران: آیا ضمانت اجرایی برای عدم پرداخت نفقه توسط زوج وجود دارد؟
** دو نوع ضمانت اجرا برای خودداری مرد از پرداخت نفقه
وجود دارد: اول شکایت حقوقی؛ چنانچه زنی بخواهد نفقه ایام گذشته خود را طلب کند فقط
با ارائه دادخواست حقوقی می‌تواند آن را دریافت کند به این صورت که زوجه پس از خرید
دو نسخه دادخواست می‌بایست خواسته خود را در آنها قید کند و چون دعوای نفقه مالی
است به میزان مبلغ مورد مطالبه تمبر الصاق و آن را به دادگاه خانواده تقدیم نماید
وی می‌تواند در دادخواست خود هزینه دادرسی را نیز مطالبه نماید . در صورت عدم
توانایی مرد به پرداخت نفقه و یا اینکه به هیچ طریق نتوان مرد را مجبور به پرداخت
نفقه کرد و یا مالی هم از او بدست نیاید که از آن محل نفقه زن پرداخت شود زن
می‌تواند دادخواست طلاق تنظیم کند.
نکته دوم شکایت کیفری است به این معنی که
زن در یک برگه عادی شکایت خود را نوشته و آن را به دادگاه ارائه می‌دهد در این صورت
به شکایت وی خیلی سریع رسیدگی شده و مرد ملزم و محکوم به پرداخت نفقه خواهد شد در
این صورت اگر مرد از پرداخت نفقه خودداری کند به زندان اعزام می‌شود البته لازم به
ذکر است که نفقه مربوط به زمان حال از طریق کیفری قابل مطالبه و نفقه مربوط به
گذشته با ارائه دادخواست حقوقی قابل پرداخت است. ضمن این که براساس ماده ۶۴۲؛ ” هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را به سه ماه ویک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌کند.”
*باشگاه خبرنگاران: آیا زن می‌تواند نفقه سال‌های گذشته را هم مطالبه کند؟
**در مورد زن این
امتیاز وجود دارد که می تواند نفقه ایام گذشته را نیز مطالبه نماید؛ این در حالی
است که در مورد فرزندان مشترک، الزام مرد به پرداخت نفقه از تاریخ تقدیم دادخواست
امکان پذیر است؛ یعنی فرزندان نمی‌توانند مدعی عدم پرداخت نفقه در گذشته شوند.
*باشگاه خبرنگاران:
نفقه در مدت عقد و قبل از ازدواج چگونه است؟
**در مدت فاصل میان
عقد و انجام ازدواج نفقه‌ای به زن تعلق نمی‌گیرد مگر اینکه زن جهت شروع به زندگی
اعلام آمادگی کرده باشد ولی مرد از بردن همسرش خودداری کند که در این صورت زن مستحق
دریافت نفقه است. در این صورت زوجه باید بتواند ادعای خود را ثابت کند یعنی یا باید
به نزدیکترین مجتمع قضایی محل سکونت خود مراجعه سه برگ اظهار نامه دریافت و آمادگی
خود را اعلام یا اینکه چند نفر را به شهادت بگیرد و استشهادیه‌ای تنظیم کند، ضمن
این که ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی آورده است: ” زن
می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع
کند مشروط به اینکه مهر اوحال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.”
