آثار حقوقی اجرتالمسمی و اجرت المثل در اجاره
سایت حقوقی دادآور
احمدرضا اسعدی نژاد/ وکیل دادگستری
روابط استیجاری یکی از دعاوی شایع در دادگستری را به خود اختصاص داده است. یکی از این دعاوی، مطالبه اجاره بها و اجرت المثل استفاده از مورد اجاره است.
اجاره بر اساس تعریف ماده ۴۶۶ قانون مدنی، عقدی است که به موجب آن، مستأجر، مالک منافع عین مستأجره میشود؛ اجارهدهنده را موجر و اجارهکننده را مستأجر و مورد اجاره را عین مستأجره گویند.
اجرتالمسمی نیز به مبلغی گفته میشود که طرفین عقد اجاره معمولا در اجارهنامه بر آن توافق میکنند. اما اجرتالمثل به مبلغی است که دادگاه بر اساس نظریه کارشناس رسمی دادگستری برای مدتی که بین طرفین، قراردادی نبوده است، تعیین میکند. در واقع اجرتالمسمی مبنای قراردادی و توافقی دارد اما اجرتالمثل زمانی تعیین میشود که بین طرفین دعوی، قراردادی نبوده است یا اینکه مدت قرارداد منقضی شده باشد.
آثار این تفاوت
در صورتی که مستاجر مبلغ اجرتالمسمی را نپردازد، موجر میتواند این مبلغ را مطالبه کند و دادگاه از تاریخ مطالبه که معمولا به وسیله اظهارنامه مشخص میشود، علاوه بر اجرتالمسمی، خسارت تاخیر تادیه آن را نیز در صورت مطالبه موجر، محاسبه و مورد حکم قرار میدهد. بر اساس ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که دین، وجه رایج باشد، باید مورد مطالبه این(طلبکار) قرار گیرد تا خسارت تاخیر تادیه به آن تعلق گیرد. از آنجا که اجرتالمسمی نیز وجه نقد است مشمول این ماده میشود. اما در خصوص اجرتالمثل بحث متفاوت است.
ماده ۴۹۴ قانون مدنی در این خصوص مقرر میکند: «عقد اجاره به محض انقضای مدت برطرف میشود و اگر پس از انقضای آن، مستأجر، عین مستأجره را بدون اذن مالک مدتی در تصرف خود نگاه دارد، موجر برای مدت مزبور مستحق اجرتالمثل خواهد بود اگر چه مستأجر استیفای منفعت نکرده باشد و اگر با اجازه مالک در تصرف نگاه دارد وقتی باید اجرتالمثل بدهد که استیفای منفعت کرده باشد مگر این که مالک اجازه داده باشدکه مجانا استفاده نماید».
همانطور که ملاحظه میشود به موجب این ماده، مستاجر باید بلافاصله پس از انقضای مدت، مورد اجاره را تحویل موجر دهد و اگر پس از مدت اجاره، آن را مورد استفاده قرار دهد، در صورتی که بدون اجازه باشد،باید به موجر، اجرت المثل بدهد اما اگر با اذن موجر باشد،فقط در صورت استفاده از منفعت، باید اجرت المثل بدهد.ماده ۳۳۷ قانون مدنی نیز در این خصوص اشعار میدارد: «هر گاه کسی بر حسب اذن صریح یا ضمنی، از مال غیر استیفای منفعت کند، صاحب مال مستحق اجرتالمثل خواهد بود مگر این که معلوم شود که اذن در انتفاع، مجانی بوده است.» که در صورت مجانی بودن، طبیعتا مستحق چیزی نخواهد بود.
اما از آنجا که اجرت المثل، خسارت محسوب میشود و وجه نقد نیست، به آن خسارت تاخیر تادیه تعلق نمیگیرد. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر روشن می شود که بدانیم ممکن است از زمان طرح دعوا تا زمان اجرای حکم مدت زیادی طول بکشد؛ در این صورت موجر متضرر خواهد شد.
همچنین اجرتالمثل از تاریخ انقضای مدت اجاره به موجر تعلق میگیرد زیرا مطابق ماده ۳۳۷ قانون مدنی استفاده بلاجهت شده است. اما نکتهای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که به طور حتم اجرتالمثل باید در دادخواست، از تاریخ انقضای مدت اجاره تا زمان تحویل ملک مورد مطالبه قرار گیرد. زیرا در دعاوی حقوقی، دادگاه تنها به چیزی که مورد مطالبه قرار گرفته است، رای میدهد و نمیتواند نسبت به آنچه مورد درخواست خواهان قرار نگرفته است، رای صادر کند. این موضوع به قاعده منع تحصیل دلیل معروف است که دلیل اصلی آن منع قاضی در خروج از بی طرفی است.
ماده ۳۵۸ قانون سابق آیین دادرسی مدنی در اینخصوص مقرر میکرد:«هیچ دادگاهی نبایدبرای اصحاب دعوی تحصیل دلیل کندبلکه فقط به دلایلی که اصحاب دعوی تقدیم یااظهارکردهاند،رسیدگی میکند. تحقیقاتی که دادگاه برای کشف امری درخلال دادرسی لازم بداندازمعاینه محل وتحقیق ازگواههاومسجلین اسنادوملاحظه پرونده مربوط به دادرسی و امثال اینهاتحصیل دلیل نیست.»
این ماده در قانون جدید مشاهده نمیشود و ماده ۱۹۹ جایگزین آن شده است. به موجب این ماده:«درکلیه امورحقوقی،دادگاه علاوه بررسیدگی به دلایل مورداستناد طرفین دعوا،هرگونه تحقیقی اقدامی که برای کشف حقیق تلازم باشد،انجام خواهدداد.»
این ماده نیز اجازه تحصیل دلیل نمیدهد زیرا تنها اقدامهای لازم برای کشف حقیقت(در حدود دادخواست و درخواست خواهان) مجاز شناخته شده است. زیرا ماده ۲ قانون آیین دادرسی مدنی اشعار میدارد:«هیچ دادگاهی نمیتواندبه دعوایی رسیدگی کندمگراینکه شخص یا اشخاص ذی نفع یاوکیل یاقائم مقام یانماینده قانونی آنهارسیدگی به دعوا را برابرقانون درخواست نموده باشند.» بنابراین رسیدگی خارج از حدود درخواست خواهان مجاز نیست.
اجاره از قرار!
حالت دیگر اجاره ممکن است بر اساس روز یا ماه باشد و مدت به طور صریح بیان نشده باشد. ماده ۵۰۱ قانون مدنی در این خصوص مقرر میکند: «اگر در عقد اجاره، مدت به طور صریح ذکر نشده و مالالاجاره هم از قرار روز یا ماه یا سالی فلان مبلغ معین شده باشد، اجاره برای یک روز یا یک ماه یا یک سال صحیح خواهد بود و اگر مستأجر، عین مستأجره را بیش از مدتهای مزبوره در تصرف خود نگاه دارد و موجر هم تخلیه ید او را نخواهد موجر به موجب مراضات حاصله برای بقیه مدت و به نسبت زمان تصرف، مستحق اجرت مقرر بین طرفین خواهد بود.»
بنابراین اگر اجاره به این نحو منعقد شده باشد با پایان مدت یک روزه، یک ماهه و … اجاره تمدید میشود و موجر مستحق اجرتالمسمی است و نه اجرتالمثل و میتواند خسارات تاخیر تادیه را هم مطابق آنچه بیان شد دریافت کند.»
در این ماده که معیارهایی مثل روز، ماه و سال تعیین شده است، با پایان قرارداد، اجاره طبق این ماده تمدید میشود. بنابراین پس از انقضای مدت، موجر مستحق اجرتالمسمی است و نه اجرتالمثل و از این لحاظ با ماده ۴۹۴ متفاوت است.
به نقل از سایت روزنامه قانون