خیانت در امانت؛تضعیف اعتماد جامعه
سایت حقوقی دادآور
یکی از جرایم مهمی که هم در آیات و روایات متعدد بر مذموم بودن آن تاکید شده و هم در قوانین تعزیراتی برای آن مجازات‌های خاصی در نظر گرفته شده است، جرم خیانت در امانت است.
خيانت به معناي پيمان‌شكني، نقض عهد، بي‌وفايي و رعايت نكردن امانتداري است و امانت در اصطلاح عبارت از مالي است كه به وسيله يكي از عقود اماني يا به حكم قانون نزد شخصي باشد.
خيانت در امانت در قانون مجازات اسلامي جرم بوده و براي مرتكبان آن مجازات تعيين شده و خسارت زيان‌ديده نيز باید جبران شود.
جرم خيانت در امانت در قانون تعريف نشده است اما حقوقدانان با توجه به مصاديق مذكور در مواد 673 و 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامي مصوب سال 1375 خيانت در امانت را به عمل عمدي و بر خلاف امانت امين به ضرر صاحب مال تعريف كرده‌اند.
بر اساس ماده 673 این قانون، «هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده است، سوء استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»
همچنین بر اساس ماده 674 نیز «هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از 6 ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
با توجه به این مواد، خيانت در امانت عبارت است از استعمال، تصاحب، تلف يا مفقود کردن توام با سوءنيت مالي كه از طرف مالک يا متصرف قانوني به كسي سپرده شده و بنا بر استرداد يا به مصرف معين رسانيدن آن بوده است.
عناصر تشکیل دهنده جرم
همانطور که گفته شد، عنصر قانونی جرم خیانت در امانت در ماده 674 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات ذکر شده و برای مرتکبین آن نیز مجازات حبس در نظر گرفته شده است.
عنصر مادی جرم خيانت در امانت نیز عبارت است از استعمال، تصاحب، اتلاف يا مفقود كردن مال مورد امانت كه مي‌تواند به شكل فعل يا ترك فعل باشد اما عمدتاً به صورت فعل است كه در ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 آمده است.
استعمال: به معنای استفاده كردن از مال مورد امانت جرم است، براي مثال شخصي خودروي خود را به دوستش امانت مي‌دهد تا در پاركينگ منزل خود از آن نگهداري كند، اما دوست وي از آن خودرو براي مسافركشي استفاده مي‌كند.
تصاحب: يعني شخص اميني به جاي انجام وظيفه‌اش، مال ديگري را از آن خود بداند و با آن طوري رفتار كند كه ديگران گمان كنند او مالک مال است.
اتلاف: تلف يا نابود كردن مال مورد امانت، يكي ديگر از گونه‌هاي خيانت در امانت است.
مفقود كردن: امين بدون اين كه مال مورد امانت را تلف كند، موجب شود كه دستيابي آن براي مالک غير ممكن شود.
براي اين كه جرم خيانت در امانت تحقق يابد، شرايطي لازم است: 1- موضوع جرم بايد مال يا وسيله تحصيل مال باشد. 2- مال اماني بايد از سوي مالک يا متصرف قانوني به اميني سپرده شود. 3- مال به يكي از طرق قانوني و با شرط استرداد يا به مصرف معين رسانيدن، به امين سپرده شده باشد. 4- بين فعل مرتكب و ضرر مالک يا متصرف قانوني آن رابطه عليت برقرار باشد.
اما سومین عنصر تشکیل دهنده این جرم که همان عنصر معنوی تشکیل جرم است عبارت از سوءنيت عام و سوءنيت خاص است. سوءنيت عام به معناي انجام عمدي عمل تصاحب، استعمال، تلف يا مفقود کردن مال موضوع امانت و سوءنيت خاص به معنای قصد و اراده ورود ضرر به غير است. بر اين اساس، تعدي يا تفريط مال اماني همراه با سوءنيت موجب مسئوليت كيفري است. قانونگذار در ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، براي جلوگيري از فرار خائنين از مسئوليت به بهانه اين كه عقدي بين آنان و مالک يا متصرف مال منعقد نشده يا اينكه آن عقد، باطل بوده، خود را از محدوده عقود خارج كرده و سپرده شدن مال براي «هر كار با اجرت يا بي‌اجرت» را مبناي تحقق جرم خيانت در امانت دانسته است.
مجازات جرم خيانت در امانت
مجازات مرتكب جرم خيانت در امانت بر اساس ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، حبس از 6 ماه تا سه سال است همچنين قانونگذار در ماده 673 قانون ياد شده، براي سوء استفاده از سفيد مهر يا سفيد امضا، یک تا سه سال حبس تعيين كرده است.
تفاوت خيانت در امانت با سرقت و كلاهبرداري
جرم خيانت در امانت در زمره جرايم مقيد است و رفتار مرتكب، منتهي به نتيجه خاصي مي‌شود. بدين ترتيب ورود ضرر به مالک يا متصرف، بر اثر فعل مرتكب، لازمه تحقق خيانت در امانت است.
در كلاهبرداري، نتيجه جرم، بردن مال غير است، در حالي كه انتفاع كلاهبردار يا فرد مورد نظر وي از آن نيز شرط است اما در جرم خيانت در امانت، فقط ورود ضرر به مالک يا متصرف شرط است، حتي اگر خود خائن از مال منتفع نشده باشد.
در كلاهبرداري متهم با توسل به اقدامات متقلبانه، مال غير را به دست مي‌آورد، در صورتي كه در جرم خيانت در امانت زيان‌ديده از جرم، با ميل و رضاي خود مال خود را در اختيار متهم مي‌گذارد.
تفاوت جرم خيانت در امانت با سرقت نیز اين است كه در سرقت مرتكب مال غير را به طور مخفي مي‌ربايد.
جرايم در حكم خيانت در امانت
در قوانين و مقررات حقوقي اصولاً اصطلاح «در حکم» زماني اطلاق مي‌شود که دو موضوع از حيث ماهوي و ارکان با يکديگر متفاوت باشند، ولي قانونگذار به دلیل مصالحي يکي را از نظر مقررات و احکام تابع ديگري قرار مي‌دهد. جرم خيانت در امانت به آن دسته از اعمال اطلاق مي‌شود که منطبق با قانون مجازات اسلامي است اما مواردي يافت مي‌شود که به اعمالي، جرايم در حکم خيانت در امانت اطلاق شده است.
جرايم در حکم خيانت در امانت عبارت است از «اعمال مجرمانه‌اي که قانونگذار ارتکاب آنها را به موجب قوانين متفرقه (غير از قانون مجازات اسلامي) از نظر مجازات مشمول کيفر خيانت در امانت قرار داده است.»
اين جرايم از حيث عناصر و ارکان جرم با خيانت در امانت موضوع ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامي متفاوت است اما قانونگذار حکم و مجازات خيانت در امانت را بر آنها بار کرده است. مهمترین قوانيني که اين اعمال در آنها ذکر شده، عبارت است از: 1- خيانت در امانت در قانون تصديق انحصار وراثت. 2- خيانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک. 3- خيانت در امانت در قانون تجارت. 4- خيانت در امانت در قانون شرکت‌هاي تعاوني.
به نقل از سایت حمایت
