سایت حقوقی دادآور

فریبا سادات خاتمی

در زمانهای گذشته دولتها برای حل اختلافاتشان به جنگ متوسل می شدند. خسارت های ناشی از جنگ و توسل به زور دولتها را بر آن داشت که برای حل و فصل اختلافات بین المللی به شیوه های مسالمت آمیز متوسل شوند.

 

ابتدا تلاش جدی و فراگیر در سطح جهانی در کنفرانسهای 1899و1907 صلح لاهه انجام شد و بعد از آن بر اساس مواد 12 تا15 میثاق جامعه بین الملل حفظ صلح و امنیت بین المللی و جلوگیری از تجاوز و شیوه های مسالمت آمیز حل اختلافات بین المللی مورد توجه قرار گرفت.

منشور ملل متحد یکی دیگر از اسنادی است که مورد توجه اکثریت کشورها قرار گرفت و مهمترین اهداف آن حفظ صلح و امنیت بین المللی و همکاریهای بین المللی است و در مواد 1 و 2 و33 منشور به حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی اشاره داشته است که در ذیل روش های حل و فصل اختلافات به صورت مسالمت آمیز به اختصار توضیح داده می شود.

الف ) روش های غیر حقوقی

1) مذاکره

2) مساعی جمیله

3) میانجی گری

4) کمیسیون تحقیق

5) کمیسیون سازش (آشتی)

ب ) روش های حقوقی

1) داوری بین المللی

2) دادرسی یا فرآیند قضایی

روش های غیر حقوقی حل و فصل اختلافات بین المللی

1) مذاکره :

رایج ترین شیوه سیاسی حل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی مذاکره است و در ماده 33 منشور ملل متحد ، مذاکره به عنوان اولین راه حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی ذکر شده است .

در مذاکره طرفین بصورت مستقیم با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند تا جهت حل و فصل مسئله تلاش نمایند. تاثیر مذاکره زمانی است که طرفین مایل به رفع اختلاف باشند و نیروهای سیاسی آن ها تا حدی برابر باشد .

2) مساعی جمیله :

هر گاه دو دولت نخواهند از طریق مذاکرات سیاسی اختلاف خود را حل و فصل نمایند و یا مذاکرات به نتیجه مطلوب نرسد، دولت ثالث و یا یک سازمان بین المللی و یا سایر مقامات صلاحیت دار بین المللی که در اختلاف مستقیما ذی نفع نیستند، می توانند تلاش ها و اقدامات لازم را برای حل و فصل اختلافات به عمل آورند.

در این روش طرف ثالث بطور جداگانه با هر یک از طرفین ملاقات نموده و راه هایی را برای کشاندن به پای میز مذاکره پیشنهاد می نماید.

در این روش طرف ثالث می تواند میان طرفین مناقشه و به منظور بهبود شرایط سیاسی نقش پیغام رسان را ایفا نماید. این شیوه تنها با توافق هر دو طرف مناقشه بکار گرفته می شود.

مساعی جمیله دارای چند مشخصه است:

1) توسط دولت ثالث صورت می گیرد.

2) با رضایت طرفین اختلاف است.

3) طرف ثالث دخالتی در ماهیت اختلاف ندارد.

4) کشور ثالث درباره نحوه حل و فصل اختلاف پیشنهادی ارائه نمی دهد، بلکه زمینه را آماده می کند.

3) میانجیگری:

در این روش طرف ثالث به نام میانجی به طرفین اختلاف در رسیدن به توافق کمک می کند. میانجی گری ممکن است توسط یک فرد، یک دولت ، گروهی از کشورها یا سازمان بین المللی انجام شود. طرف ثالث یا بی طرف (میانجی) با توافق کشورهای طرف اختلاف بصورت فعالانه در جریان مذاکرات شرکت می کند و پیشنهادات رسمی و غیر الزام آور اما عینی و ملموس را به منظور حل و فصل مسائل اساسی مناقشه ارائه می نماید.

میانجی بطور مستقیم یا مشترک و یا بطور جداگانه به کشورها کمک می کند.

تفاوت میانجیگری با مساعی جمیله:

1) در میانجیگری رضایت طرفین اختلاف لازم است، ولی در مساعی جمیله جلب رضایت طرفین اختلاف برای اقدام طرف ثالث لازم نیست.

2) در میانجیگری، میانجی نقش فعال و دخالت وسیعی در موضوع اختلاف دارد، اما در مساعی جمیله طرف ثالث نقشی جز ایجاد زمینه و ارتباط بین طرفین اختلاف ، ندارد.

3) در میانجیگری ، میانجی با دادن پیشنهادات لازم در ماهیت دعوا وارد می شود، ولی در مساعی جمیله شخص ثالث در ماهیت دعوا دخالتی ندارد.

نهادهای حل و فصل اختلافات

4) کمیسیون های تحقیق :

این روش به منظور یافتن اطلاعاتی در خصوص مبنای اختلاف است که ریشه یابی اختلاف نیاز به بررسی کیفیت و چگونگی وقایع پیشین داشته باشد. و در صورت توافق طرفین شرایطی جهت حل و فصل که برای طرفین قابل قبول باشد ، پیشنهاد می گردد.

تحقیق یک روش مسالمت آمیز است که هم به عنوان تنها روش حل مسالمت آمیز اختلاف به کار می رود و هم به طور هم زمان با سایر روش های حل اختلاف به کار گرفته می شود.

تحقیق می تواند براساس یک موافقتنامه دو جانبه برای حل اختلاف دو کشور توصیه شود و یا در معاهدات چند جانبه و همه جانبه پیش بینی شود.

نحوه تشکیل کمیسیون تحقیق در برخی معاهدات توسط کشورهای عضو مشخص می شود و در مواردی نیز طبق مقررات یک معاهده، رجوع یک جانبه یکی از اصحاب دعوا به کمیسیون تحقیق پیش بینی شده است.

توسل به این شیوه اختیاری است و کمیسیون های تحقیق بین المللی با موافقت طرفین اختلاف، به موجب قراردادهای خاصی تشکیل می شوند و گزارشی که کمیسیون تحقیق ارائه می دهد ، الزام آور نیست. و اصحاب دعوا مختارند که از آن استفاده کنند و یا اصلا توجهی به آن نکنند.

5) کمیسیون سازش (آشتی):

سازش یکی از روش های جدید در زمینه حل و فصل سیاسی اختلافات بین المللی می باشد .

سازش از طریق کمیسیون هایی انجام می گیرد که از سه یا پنج شخص مورد اعتماد طرفین تشکیل می شود و تعیین شخص ثالث در این گونه کمیسیون ها با توافق طرفین اختلاف و یا اشخاص مورد اعتماد طرفین است.

توسط طرف ثالث و با توافق طرفین موضوع مناقشه به یک کمیسیون دائمی یا کمیسیون ویژه سازش جهت بررسی جنبه های مناقشه و پیدا کردن راه حل هایی جهت حل و فصل اختلاف ارجاع می شود .

آشتی دهندگان به طور جداگانه یا توأمان با طرفین مناقشه ملاقات نموده و وظیفه آنان روشن ساختن واقعیات به طور عینی و بی طرف و صدور گزارش به همراه پیشنهاد برای حل و فصل اختلاف می باشد، طرفین در خصوص پذیرش یا رد پیشنهادات مختار هستند و قبول تصمیمات کمیسیون آشتی جنبه الزامی ندارد.

روش های حقوقی حل و فصل اختلافات بین المللی

1) داوری بین المللی

این روش با رضایت طرفین و با مراجعه به یک هیئت ویژه جهت اتخاذ یک تصمیم الزام آور انجام می گیرد. معمولا براساس مقررات حقوقی بین المللی صورت می پذیرد.

روش کار و رویه هیئت مذکور شامل روش انتخاب داور یا داوران، قواعد و اصول حاکم بر تصمیم گیری می باشد. هیچگونه تعهد حقوقی کلی بر عهده کشورها نیست که جهت حل اختلافات به حکمیت مراجعه نمایند.

براساس ماده 37 قرارداد اول 1907 لاهه در خصوص حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی ، داوری بین المللی را چنین تعریف می نماید: ' موضوع و هدف داوری بین المللی ، فیصله دعاوی کشورهاست بر مبنای احترام به حق و توسط داورانی که خود انتخاب می نمایند'.

استفاده از روش داوری بین المللی اولا' : تابع اختیار و اراده طرفین بوده و ثانیا': داور یا داوران توسط طرفین انتخاب می شوند.

2) دادرسی یا حل و فصل از طریق فرآیند قضایی (دادگستری بین المللی )

دادرسی یا حل و فصل قضایی یکی از روش های حقوقی رسیدگی به اختلافات بین المللی است. این روند در ماده 33 منشور سازمان ملل ذکر شده است . این روش موضوع مناقشه را با توافق یا رضایت طرفین ، جهت صدور رأی الزام آور ، در اختیار دیوان بین المللی دادگستری یا رکن قضایی دائم سازمان ملل قرار می دهد. این رکن، مشخص می کند چه اصولی باید در حل و فصل مناقشه طرفین بکار گرفته شود.

دیوان دادگستری که مشهور به دادگاه جهانی می باشد بر مبنای فصل چهاردهم منشور و اساسنامه دادگاه که جزء لاینفک منشور را تشکیل می دهد، عمل می کند. کلیه اعضاء سازمان ملل به خودی خود ، عضو اساسنامه دیوان می باشند.

تفاوت دادرسی قضایی بین المللی با داوری بین المللی :

الف ) داوری بین المللی فاقد تشکیلات و ساختار دائم و منظم است ولی دادگستری بین المللی دارای سازمان و تشکیلات منسجم و دائمی است .

ب) اراده دولتها و سازمان های بین المللی در رسیدگی قضایی کم رنگ تر از داوری بین المللی است . در رسیدگی قضایی دادرسان، آیین رسیدگی و حقوق حاکم بر موضوع اختلاف ، از پیش مشخص شده است.

به نقل از ایرنا