فلسفه قراردادن شتر براي تعيين نرخ ديه چيست؟
است هر اجتماعی برای تکامل و بالندگی نیازمند قوانینی کارآمد، همه جانبه، مترقی،
عدالت گستر و تأمین کننده امنیت و مصونیت انسانهاست.
خوشبختانه نظام حقوقی اسلام به ویژه دستورهای جزایی، از جمله حدود و دیات، برخوردار از این ویژگیها و اوصافی است که هر یک از آنها در برتری سیستم احکام جزایی اسلام بر دیگر سیستم‌ها نقش بسزایی دارد.
مفهوم اصطلاحی دیه از نگاه فقهای شیعه
فقهای جهان اسلام در تبیین مفهوم اصطلاحی دیه نگاه یکسانی ندارند. فقهای امامیه دیه را مفهومی اعم از چیزی که در برابر جنایت بر نفس (قتل) و یا عضو واجب آن داده شود دانسته اند. از جمله امام
خمینی(ره) می‌فرماید:
دیه مالی است که به سبب جنایت کردن بر نفس یا عضو واجب می‌شود و فرقی نمی‌کند که از طرف شارع مقدار آن معلوم شده باشد یا نه و چه بسا دیه تنها بر مقداری که (از سوی شارع) معین شده اطلاق می‌شود و به آنچه معلوم نشده ارش و یا حکومت می‌گویند.
دیه در اصل مثال واوی و در اصل «وَدْی» بوده، «واو» آن حذف و به جای آن «هاء» در آخر کلمه افزوده شده است؛ مانند «عدة» که در اصل «وعد» و «سمة» که در اصل «وسم» و «حدة» که در اصل «وحد» بوده است. و احتمال دارد در اصل «ودیة» باشد و تنها فاء الفعل آن حذف شده باشد و «هاء» در اصل کلمه بوده است.
در هر صورت دیه به معنای چیزی است که در مقابل قتل به اولیای مقتول پرداخت می‌شود و از آن در عرف عام به خون‌بها یاد می‌شود.
دیه جبران خسارات یا مجازات
بحثی که در برخی از محافل علمی مطرح است این است که آیا دیه از سوی شارع به عنوان مجازات بزهکار جعل شده و یا جبران خسارت مجنی علیه و اولیای دم وی؟ به نظر می‌رسد هر چند قانون دیات از تعبدیات محض نیست، بلکه جزو قوانین عقلایی است که شارع در مقدار و چگونگی آن تصرف و آن را امضا کرده است و در نتیجه بشر می‌تواند به فلسفه و حکمت‌های آن پی ببرد، با این وصف شاید مصالح و مفاسدی مورد نظر شارع بوده که بشر به آنها دست نیافته است.
در هر صورت با مراجعه به آیات و روایات می‌توان هر دو جهت را، یعنی هم جبران خسارت منجی علیه و اولیای دم و هم مجازات بزهکار، مورد نظر شارع دانست. بسیاری از فقهای معاصر هم در پاسخ این پرسش که جعل دیه به عنوان مجازات است و یا جبران خسارت، همین نظریه را پذیرفته اند. از جمله
آیات عظام فاضل لنکرانی، مکارم، تبریزی می‌فرمایند:
1. حکمت آن (دیه) را به صورت کلی نمی توان بیان کرد و شاید هر دو مورد مذکور دخیل باشد یا نوعی عامل بازدارنده از ارتکاب جرایم دخیل در حکم دیه باشد.
2. از مجموع منابع موجود فقهی استفاده می شود که هم جبران خسارت است و هم یک عامل بازدارنده.
3. جعل دیه هر دو عنوان را دارد، فرقی بین اقسام قتل ندارد.
فلسفه قراردادن شتر برای دیه چیست؟
معیار محاسبه دیه در اسلام علاوه بر صد شتر، موارد دیگری را هم شامل می‌شود که عبارتند از صد گاو، هزار گوسفند، دویست حلّه، هزار دینار و ده هزار درهم.
فرد قاتل که دیه را پرداخت می‌کند، اختیار دارد که هر یک از این موارد را انتخاب نماید، همچنین اگر طرفین با هم توافق کنند، می‌تواند قیمت مورد انتخاب شده را بپردازد.
اما اینکه چرا این موارد به عنوان دیه تعیین شده است، ممکن است علت‌های مختلفی داشته باشد مثل در دسترس نبودن پول نقد یا طلا برای همه و در همه جا، به همین جهت، موارد مختلف تعیین شده است تا پرداخت کننده در موقع پرداخت با مشکل مواجه نشود.
ديه نفس انسان با شتر محاسبه مي‌شود و ديه ساير اعضاي بدن با دينار، امروزه يك شتر و يك دينار معادل چقدر از پول امروزي است؟
بر اساس شرع و قانون مجازات اسلامی (ماده 297 ) دیه نفس انسان مسلمان يکي از امور شش گانه است كه قاتل در انتخاب هر يك از آنها مخير مي‌باشد و تلفيق
آنها جايز نيست:
1- يكصد شتر سالم و بدون عيب كه خيلي لاغر نباشند.
2- دويست گاو سالم و بدون عيب كه خيلي لاغر نباشند.
3- يكهزار گوسفند سالم و بدون عيب كه خيلي لاغر نباشند.
4- دويست دست لباس سالم از حله هاي يمن
5- يكهزار دينار مسكوك و غير مغشوش كه هر درينار يك مثقال شرعي طلا به وزن 18 نخود است.
6- ده هزار درهم مسكوك سالم و غير مغشوش كه هر درهم به وزن 6/12 نخود نقره مي باشند.
تبصره- قيمت هر يك از امور ششگانه در صورت تراضي طرفين و يا تعذر همه آنهاپرداخت مي شود. بر اساس ماده فوق قاتل مي‌تواند هر يک از موارد فوق را انتخاب کند لکن مورد چهارم (حله يمن) به لحاظ اينکه امروزه وجود ندارد و تحصيل آن متعذر است از اين شش قسم خارج شده است.
درهم و دينار هم به نظر برخي فقها و ازجمله فتواي مقام معظم رهبري در حقيقت همان قيمت احشام ثلاثه است. يعني قيمت هزار دينار و ده هزار درهم برابر قيمت صد شتر و دويست گاو و يا هزار گوسفند بوده است و از اين نظر موضوعيت ندارد.
لذا وزارت دادگستري به منظور تعيين و تثبيت نرخ ديه با استفاده از نظر هيأت كارشناسان قيمت سوقيه احشام(گاو ، گوسفند و شتر) را ابتدا هر شش ماه يك بار و بعد هر يك سال يك بار تعيين و مراتب را به صورت بخشنامه به دادگستري‌های سراسر كشور ابلاغ می‌کند.
علت تقويم سالانه ديه انسان بر اساس قيمت شتر که به وسيله قوه قضاييه هر سال ابلاغ مي‌شود هم اين است که شتر در بين همه اين موارد قيمت کمتري دارد و نوعا قاتل يا جاني شتر يا قيمت شتر را براي پرداخت انتخاب مي کند با اين حال اداي ديه بر اساس شتر يا قيمت شتر موضوعيت ندارد و قاتل
مي‌تواند هر کدام ازموارد ديگر را نيز انتخاب کند.
در مورد قيمت ديه ديگر اعضاي بدن هم همين نکته وجود دارد. اگر در راي دادگاه ديه عضوي با عنوان کسري از ديه کامل عنوان گرديد (مانند ديه دست که نصف ديه کامل است) به همين روال عمل مي‌شود واگر ديه جراحتي با دينار عنوان شد معيار اندازه گيري دينار بر اساس همان قيمت شتر سنجيده مي‌شود.
نرخ ديه سال 92 برای ماه‌های عادی 114 میلیون و برای ماه‌های حرام 152 میلیون تومان
سخنگوی قوه قضاییه گفت: نرخ دیه سال آینده با 20.6 درصد افزایش برای ماه‌های عادی 114 میلیون و برای ماه‌های حرام 152 میلیون تومان تعیین شده است.
غلامحسین محسنی اژه‌ای دادستان کل کشور با اعلام این خبر گفت: پس از جلسات متعدد درباره نرخ دیه تصمیمات لازم اتخاذ شد.وی افزود: براساس مطالعات انجام شده نرخ دیه در سال 92 در ماه‌های عادی 114 میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
سخنگوی قوه قضاییه گفت: این نرخ در ماه‌های حرام به میزان یک سوم افزایش پیدا کرده و به رقم 152 میلیون تومان می‌رسد. این گزارش می افزاید: این میزان افزایش،برابر با 20.6 درصد نسبت به نرخ دیه سال جاری است.این در حالی است که نرخ دیه کامل در سال جاری نسبت به سال 90، افزایش 40 درصدی داشته
است.
علت تفاوت زنان و مردان در دیه چیست؟
دیه، نمایانگر بها و ارزش انسان نیست، چون ارزش انسان بسیار بالا است و قابل مبادله مالى نبوده و با معیارهای مالی نمی‌توان سنجید.
دیه مربوط به جبران خسارت جانى با توجه به بعد اقتصادى آن است. توضیح این که انسانها ابعادى دارند، از جمله:
1- بُعد انسانى و الهى: همه (چه زن و چه مرد) از روح ملکوتى الهی بهرهمندند و از این جهت بین زن و مرد هیچ تفاوتى نیست. زن به همان درجه و مرتبه از کمال انسانی می تواند دست یابد که مردان
می‌توانند دست یابند . هیچ یک از قوانین و احکام اسلامی در این جهت بین زن و مرد
تفاوتی قرار نداده است.
2- بعد علمى و دانشطلبى: خداوند در هر دو ابزار شناخت قرار داده است و هر دو مىتوانند به معارف عالى دست پیدا کنند. در این بعد نیز بین زن و مرد تفاوتى نیست.
3- بعد جسمانى و مادى: در این بعد بین زن و مرد تفاوت هست. این تفاوت باعث مىشود که هر یک از دو جنس (مذکر و مونث) به مقتضاى شرایط وجودى خویش مسئوولیت هایى را پذیرا باشند. اسلام با توجه به همین امر مسئوولیتهاى اقتصادى خانواده را بر دوش مرد خانواده قرار داده و بر آنها
تکلیف نموده است نه بر زنان و زنان نیز هیچ گاه نمی‌گویند که چرا این مسئولیت بر ما
تکلیف نشده است. مرد از توانمندى جسمى و روحى ویژهاى برخوردار است، بر خلاف زن که جنبه عاطفه و احساس او غلبه دارد. بر این اساس وظائف سختترى بر عهده مردان گذاشته شده است، از قبیل کار و تلاش براى تأمین غذا و پوشاک و مسکن و سائر لوازم زندگىِ و ایجاد امنیت و نگهدارى خانه و خانواه و دفاع از آنان در برابر تهاجم بیگانگان و حفظ و نگهدارى جامعه و اداره اجتماع و حفظ و ایجاد امنیت اجتماعى، که همه وظائف سختى است که بر اساس توانایىهاى مرد بر دوش او سنگینى
مىکند. زن نیز بر اساس توانایى وجودى خود وظايف متناسب دارد.
واقعیت این است که مردان در اقتصاد خانواده (با توجه به مسئولیت‌های تعیین شده در اسلام بر آنها) بیشتر نقش دارند، از این رو با فوت آنان ضربه اقتصادى بیشترى به خانواده وارد مىگردد.
بنابر این زن و مرد از جهت توان جسمى متفاوتند که این فرق موجب تفاوت در نقش آن دو در امور اقتصادى مىشودو بر طبق آن مسئولیت هائی بر عهده آنها گذاشته و تکلیف می‌شوند؛ پس تفاوتها بر اساس تناسب است، نه نقص و کمال.
نتیجه:
همان گونه که قرار دادن مسؤولیتهاى اقتصادى همانند نفقه، مهریه و دیه عاقله که در اسلام بر دوش مردان قرار داده شده است، طبعاً از دست رفتن مرد خانواده، ضربه اقتصادى به افراد خانواده (زن و فرزندان) وارد مىشود.
شریعت اسلام براى جبران این ضربه و کاهش آن، مسئله دو برابر بودن دیه مردان را مطرح کرده است.
اگر با دقت در این حکم شرعى نگاه کنیم، متوجه مىشویم که در این جا، اسلام مراعات حال زنان خانواده را نموده است؛ زیرا دو برابر بودن دیه مرد به این معنا است که مبلغ دو برابرى نصیب دیگر افراد خانواده (زن و فرزندان) شود.
نصف بودن دیه زن به این معنا خواهد بود که در صورت قصاص باید نصف دیه پرداخت شود تا زن و فرزندان مرد (که مورد قصاص قرار خواهد گرفت) از این درآمد بتوانند زندگى کنند؛ بنابراین از هر طرف نگاه کنیم،
در این مسئله مراعات حال زن و فرزندان خانواده شده است، و اصولاً در برخی موارد مرد
و زنى که دیه آنها طرح مىشود، وجود ندارند تا از آن بهرهمند شوند؛ بنابراین
مسئله دیه در قانون اسلامى، هماهنگ با شرایط مردان و زنان و مسئولیتهاى آنها در
خانواده تنظیم شده و کاملاً حکیمانه است.
به نقل از سایت باشگاه خبرنگاران
